„Ja jestem literaturą”. Przypadek Franza Kafki

Abstract

Die Frage nach angebrachtem resp. unangebrachtem Gebrauch von Literatur – bis in deren Missbrauch in Form einer Instrumentalisierung oder der Vernichtung ihrer materiellen Träger hinein – zieht unabwendbar eine andere nach sich: die nach dem Sinn und Stellenwert der Literatur schlechthin. Vor diesem Hintergrund her geht der Aufsatz auf Franz Kafkas komplizierte emotionale Einstellung zur Literatur ein. Gemeint ist damit einerseits sein Verhältnis zur eigenen literarischen Produktion, andererseits zu den Texten anderer Autoren, auf welche sich der Prager Schriftsteller in einer Art palimpsestartigen Bearbeitung bezog.

Zwrócenie uwagi na przypadek Franza Kafki w kontekście pytania o właściwe lub niewłaściwe użycie literatury wydaje się zasadne o tyle, że praski pisarz z jednej strony powszechnie kojarzony jest jako ten, który polecił spalić całą swoją literacką spuściznę, z drugiej zaś stał się w XX wieku wręcz ikoną egzystencji na wskroś literaturą przesiąkniętej, z literaturą najsilniej związanej, realizującej się wyłącznie w twórczości. Przedmiotem artykułu jest zatem próba syntetycznego ukazania podejścia Franza Kafki do literatury. Pod tym hasłem należy rozumieć jednak nie tylko stosunek pisarza do własnej aktywności literackiej, ale i nie do końca jeszcze zbadany wpływ dostępnych Kafce lektur na jego twórczość. Wychodząc od rozważań na temat różnorakich nadużyć wobec utworów literackich i śledząc zmagania Kafki z przekleństwem własnego talentu, nieuchronnie dochodzimy do pytania o sens literatury jako takiej i o jej rangę w życiu – nie tylko samotnika z Pragi.