Piękna (nie)obecna, czyli Meluzyna w polskim folklorze bajkowym

Abstract

PIĘKNA (NIE)OBECNA, CZYLI MELUZYNA W POLSKIM FOLKLORZE BAJKOWYM

Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie o sposób funkcjonowania w polskim folklorze bajkowym i, szerzej, w rodzimej kulturze ludowej średniowiecznej powieści rycerskiej Historia o Meluzynie. Można mówić jedynie o pośredniej znajomości tej fabuły, o czym świadczy jej przeróbka literacka pt. Meluzyna, czyli panna z śląskiego wiatru (1947), autorstwa Stanisława Wasylewskiego. Pisarz powołuje się na ustalenia polskich badaczy folkloru, a także wskazuje na przekazywane drogą ustną opowiadania o tajemniczej dziewczynie, które były źródłem jego inspiracji twórczej. Utwór Wasylewskiego odzwierciedla jedynie pierwszą część francuskiego romansu, co prawdopodobnie wskazuje na rzeczywistą znajomość owej historii przez nosicieli tradycji ludowej. Istotne jest ponadto, że bohaterka utworu Wasylewskiego zostaje powiązana jedynie z żywiołem wiatru. Dlatego są podstawy, by sądzić, że w ten sposób pisarz odwołuje się do śląskich wierzeń, według których porywy gwałtownego wiatru były eksplikacją jęków nieszczęśliwej Meluzyny. Jak można przypuszczać, obszerna część Historii o Meluzynie, opowiadająca o przygodach synów niezwykłej matki, pozostała poza polem twórczej obserwacji pisarza ze względu na zbytnią złożoność fabularno-kompozycyjną.

THE BEAUTIFUL (UN)PRESENT: THE FIGURE OF MELUSINE IN POLISH FOLK TALES

This article seeks to answer questions concerning the presence and function of Historia o Meluzynie (the Polish translation of the French Le Roman de Mélusine), a medieval romance, in Polish folk tales and, in more general terms, Polish folk culture. One can speak only of indirect evidence of knowledge of the story, as exemplified by Meluzyna, czyli panna z śląskiego wiatru (1947) [Melusine, or a Maiden of the Silesian Wind], a literary adaptation by Stanisław Wasylewski. The author of this version refers to the studies contributed by native folklore researchers and to oral tales about this mysterious maiden, which, for him, were sources of creative inspiration. Wasylewski’s work relates to only the first part of the French romance, which perhaps indicates the actual state of knowledge of the story displayed by folk storytellers, especially as the heroine of Wasylewski’s text is connected with the element of the wind. This can be interpreted as the author’s reference to the Silesian belief in which gusts of violent wind were treated as the moans let out by the figure of the unhappy Meluzyna. It would appear that the extensive fragment of Le Roman de Mélusine concerning the fate of her sons remained beyond the scope of folklore- and literary-specific observation due to there being too much story- and compositionlinked complexity.