Historia polskich nazw roślin występujących w poradniku P. Krescencjusza

Abstract

Zaprezentowany w artykule materiał pochodzi z 2. wydania (1571) polskiego tłumaczenia poradnika Piotra Krescencjusza. Został on w miarę możliwości zidentyfikowany i skonfrontowany z historycznym zasobem słownictwa botanicznego. Celem analizy jest prześledzenie mechanizmu nominacji opisywanych w poradniku roślin i funkcjonowanie zebranych fitonimów w historycznej polszczyźnie oraz kolejnych stuleciach. Zauważono, że większość nazw o rodowodzie prasłowiańskim i praindoeuropejskim utrwala się w języku i nie podlega zmianom w historii polszczyzny. Wyrazy o młodszej genezie są natomiast często ilustracją zachodzących zmian fonetycznych, nierzadko podyktowanych uproszczeniem artykulacji. Wyekscerpowane z tekstu przykłady powtórnej nominacji dostarczają dowodów z jednej strony na ciągle żywe wpływy obce (np. sałata), z drugiej wykorzystywanie mechanizmów słowotwórczych. Część nazw zniknęła bezpowrotnie. Są też jednak takie, które przetrwały próbę czasu i pojawiają się w kształtującej się od XVIII wieku nomenklaturze botanicznej (u K. Kluka). Analizowany materiał ukazuje ponadto twórczy wkład tłumacza dzieła. Wykazuje się on dobrą intuicją, niejednokrotnie wybierając z zasobu nazw obecnych w polszczyźnie te warianty, które przetrwały próbę czasu (np. faseol, lubczyk, por).

The material presented in the article comes from the second edition (1571) of the Polish translation of the reference manual by Peturs de Crescentius. To the extent possible, it was identified and confronted with the historical botanic vocabulary. The aim of the analysis is to trace the mechanism of naming plants described in the manual and to research how the fitonyms functioned in the historical Polish language at that time as well as in the subsequent centuries. It has been noticed that most names of the pre-Slavic and pre-Indo-European origin fossilize and do not alter throughout the history of the Polish language. Words of younger origin frequently illustrate the phonetic changes which took place in order to simplify articulation. Examples of secondary nominalization, taken from the text, prove that, on the one hand, foreign influences are still present (e.g. sałata); on the other hand, they manifest the use of word-formative mechanisms. Some of the names have disappeared, while others have survived and appear in the botanic nomenclature of the 18th century (in K. Kluk). Moreover, the material analyzed shows the creative input of the translator of the work, who evinced good intuition in choosing the terms which have stood the test of time (e.g. faseol, lubczyk, por).