Prawne aspekty ochrony zabytków w historii

Abstract

W obecnym stanie prawnym kwestia ochrony zabytków regulowana jest przez szereg ustaw, rozporządzeń i dyrektyw o zasięgu krajowym, europejskim czy międzynarodowym. W Polsce do najważniejszych regulacji należą m.in. ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustawa z dnia 25 maja 2017 roku o restytucji narodowych dóbr kultury, ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych, ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych szereg rozporządzeń ministra kultury i dziedzictwa narodowego (od 20 października 2001 do 31 października 2005 ministra kultury) czy mająca charakter lokalny ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o Narodowym Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa. Na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej obowiązują takie akty prawne jak: Rozporządzenie Rady (WE) nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury, Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona), sporządzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r. Natomiast wśród aktów prawnych o zasięgu międzynarodowym wyróżnić należy przede wszystkim konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjętą w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji, ratyfikowana przez Polską Rzeczpospolitą Ludową 6 maja 1976 roku, a także konwencję o ochronie dóbr kulturowych w razie konfliktu zbrojnego z 14 maja 1954 r., przyjętą na Konferencji Międzynarodowej w Hadze oraz Drugi Protokół z 26 marca 1999 r. o ochronie i poszanowaniu dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych ( błękitna tarcza). Wymienione powyżej akty prawne są bardzo rozbudowane, a powołane przez nie liczne instytucje czuwają nad różnymi aspektami ochrony zabytków m.in. procedurami wydobywania, przechowywania, przewozu zabytków, sporządzania list i oznaczeń zabytków itp. Nie zwraca się jednak uwagi na inne istotne kwestie związane z ochroną zabytków takie jak np. w którym państwie pojawiły się pierwsze regulacje prawne dotyczące ochrony zabytków obejmujące swym zasięgiem terytorium całego państwa. Zrozumienie ww. problematyki ukazuje ewolucję regulacji prawnych związanych z ochroną zabytków w historii, dzięki czemu wiemy, skąd czerpał inspirację współczesny ustawodawca, tworząc takie, a nie inne instytucje. Celem niniejszego artykułu jest dotarcie do pierwszych regulacji prawnych związanych z nowoczesną ochroną zabytków, czyli taką, która obejmuje swym zasięgiem terytorium całego państwa, a jej inicjatorem są najwyższe władze tegoż państwa. Artykuł opiera się na powszechnie dostępnych publikacjach, wśród których wyróżnić należy: artykuł pt. U źródeł ochrony zabytków: rozwój systemowego konserwatorstwa w Niemczech w początkach XIX w. autorstwa Janusza Opaski a także artykuł pt. Z dziejów ochrony dóbr kultury w Szwecji autorstwa Stanisława Brzostowskiego oraz wykład Stanisława Wichra pt. Historia kształtowania się postaw konserwatorskich.