Wallfahrten der Bürger aus den großen preußischen Städten im Mittelalter und an der Schwelle zur Neuzeit

Abstract

Die Wallfahrten im Mittelalter und an der Schwelle zur Neuzeit spielten im religiösen Leben der preußischen Bürger eine wichtige Rolle. Sie wurden aus verschiedenen Gründen unternommen. Zu den wichtigsten gehörten selbstverständlich die religiösen Beweggründe. Bei der endgültigen Entscheidung darüber, an einer solchen Pilgerfahrt teilzunehmen, spielten folgende weitere Überlegungen auch eine Rolle: berufliche Fragen, Fluchtabsicht vor dem Diesseits oder das Bedürfnis, die Welt kennen zu lernen, ein Abenteuer zu erleben oder die Anweisung eines Familienmitglieds oder einer Gemeinschaft, in der diese Person lebte, oder relativ häufig ein Gerichtsurteil, das es zu erfüllen galt. Zusätzlich zählte man damals die Legate zu den weit gefassten Kirchenzwecken (darunter auch die Ausgaben für die Pilgerfahrten) zu jenen Taten, die ähnlich wie das Gebet, das Almosen und die Buße notwendig waren, um das ewige Heil zu erlangen und das Gebetsgedächtnis ( Memoria ) zu sichern. Erst das Luthertum, das nach Preußen drang und u.a. den Reliquienkultus ablehnte, begrenzte wesentlich diese Frömmigkeitsform der ortsansässigen Bürger.

In the Middle Ages and at the beginning of the Early Modern period, pilgrimages played an important role in the religious life of Prussian burghers who undertook them for various reasons. The major motivation was obviously religious. Among other factors influencing the decision to make a pilgrimage were professional issues, escapism from everyday problems, a desire to see the world and thirst for adventure, to fulfil the wish of family members or a certain community or to carry out a court order. Additionally, being sent for pilgrimages (and covering the expenses connected with it) belonged to the category of activities which – like prayer, alms and penance – were mandatory to achieve eternal salvation and to ensure the memory and prayer for the pilgrim’s soul after death. It was not until Lutheranism (which undermined the worship of relics) was introduced in Prussia that this form of piety became much less common among local burghers. Translated by Agnieszka Chabros

Pielgrzymki mieszczan wielkich miast pruskich w średniowieczu i na progu nowożytności (streszczenie) Pielgrzymki odgrywały w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych ważna rolę w życiu religijnym mieszczan pruskich. Podejmowane one były z bardzo różnych powodów. Najważniejszymi z nich były oczywiście względy religijne. Niekiedy duży wpływ na ostateczną decyzję o wyruszeniu w wędrówkę mogły mieć również sprawy zawodowe, chęć ucieczki przed kłopotami doczesnymi, pragnienie poznania świata, przeżycia przygody, czy konieczność wypełnienia nakazu członka rodziny lub społeczności w której żyła dana osoba lub wyroku sądu. Dodatkowo legaty na szeroko rozumiane cele kościelne (w tym też wydatki na pielgrzymki) zaliczane były do uczynków niezbędnych – podobnie jak modlitwa, jałmużna i pokuta – do osiągnięcia zbawienia wiecznego, a także do zapewnienia pamięci i modlitw ( memoria ) za duszę. Dopiero wkraczający do Prus luteranizm, negujący między innymi kult relikwii, mocno ograniczył tę formę pobożności miejscowych mieszczan.