O roli analogii nie tylko w słowotwórstwie

Abstract

The paper addresses the issue of analogy in relation to language, including word formation phenomena. The author’s purpose is to prove that phenomena referred to as word formation analogy, analogical derivations, and analogical word formation can be associated with key aspects of the functioning of language: its dynamics on the one hand and its stability and invariability on the other. In the first part of the paper the author focuses on colloquial and academic understanding of analogy (as well as the expressions analogical, analogical proportion, and analogical conclusion), shows semantic relations between analogy and similarity, and describes the types of analogy. The following opposition was deemed crucial: analogy distinguished because of necessary relationships (proportional analogy) versus analogy distinguished because of non-necessary relationships (categorial relationship and metaphorical analogy). The second part of the paper has been devoted to the role of analogy in the language as described by Ferdinand de Saussure and Andrzej Bogusławski. Attention has been drawn to analogy as a tool enabling ordering linguistic phenomena and establishing the border between words formed on the basis of the repetition of the semantic and formal proportion and those modelled on concrete units by means of reference to their structure and meaning. In the conclusion, the author emphasises the role analogy plays in linguistics as a heuristic and explanatory method.

W artykule podjęte zostało zagadnienie analogii w odniesieniu do języka, w tym do zjawisk słowotwórczych. Celem autorki jest udowodnienie tezy, że zjawiska określane jako analogia słowotwórcza, derywaty analogiczne, słowotwórstwo analogiczne mają związek z kluczowymi aspektami funkcjonowania języka: z jednej strony z jego dynamicznym charakterem, z drugiej – z jego stabilnością i niezmiennością. W pierwszej części tekstu zwrócono uwagę na potoczne i naukowe rozumienie analogii (a także wyrażeń analogiczny, proporcja analogiczna, wnioskowanie analogiczne), ukazano relacje semantyczne między analogią i podobieństwem, scharakteryzowano rodzaje analogii. Za istotną uznana została przez autorkę następująca opozycja: analogia wyróżniana ze względu na relacje konieczne (analogia proporcjonalności właściwej) vs. analogia wyróżniana ze względu na relacje niekonieczne (relacja kategorialna i analogia metaforyczna). Druga część artykułu poświęcona jest roli analogii w języku w ujęciu F. de Saussure’a i A. Bogusławskiego. Zwrócono w niej uwagę na analogię jako narzędzie pomocne w porządkowaniu zjawisk językowych, pozwalające wyznaczyć granicę między wyrazami tworzonymi na zasadzie powtórzenia proporcji semantyczno-formalnej i wyrazami tworzonymi na wzór konkretnych jednostek poprzez odniesienie do ich struktury i znaczenia. W zakończeniu podkreślona została rola analogii w nauce o języku jako metody heurystycznej i uzasadniającej.