Transformation of Political-Economic System in Poland and New Values of Built Heritage

Abstract

Artykuł dotyczy przekształceń i modyfikacji dziedzictwa architektonicznego w Polsce po roku 1989. Upadek żelaznej kurtyny wyznaczał początek procesu transformacji ustrojowej prowadzącej od państwa socjalistycznego będącego częścią bloku sowieckiego do państwa kapitalistycznego, funkcjonującego w strukturach Unii Europejskiej. Wdrażanie instytucji i procedur demokratycznych, a także tworzenie wolnego rynku opartego na własności prywatnej stworzyło warunki dla głębokich przemian cywilizacyjnych, które z kolei doprowadziły do znaczących przeobrażeń tradycyjnego krajobrazu kulturowego. Proces kształtowania społeczeństwa pluralistycznego sprzyjał także rozwojowi nowych koncepcji i postaw w sferze dziedzictwa. Jednakże nie wszystkie z nich mają swe źródło w zjawisku, które Pierre Nora określił mianem „eksplozji pamięci”. Praktyki społeczne dotyczące dziedzictwa architektonicznego w niemałym stopniu były również kształtowane przez działania z zakresu polityki kulturalnej państwa. Wraz z pogłębianiem współpracy międzynarodowej i postępem procesów integracyjnych ze strukturami Unii Europejskiej, twórcy tej polityki w coraz szerszym zakresie sięgali do idei i rozwiązań wynikających z doświadczeń rozwiniętych krajów Zachodu. Na ewolucję założeń polityki dziedzictwa realizowanej w omawianym okresie duży wpływ miały także ekonomiczne interpretacje kultury, a zwłaszcza koncepcja kapitału kulturowego jako zasobu wartości kulturowych. Podstawowym celem artykułu jest ukazanie przemian, jakim we współczesnej Polsce ulegają kryteria oceny wartości zabytków. O dynamice tego zjawiska świadczy skala przeobrażeń, którym uległy relikty dawnej architektury w ostatnich dwóch dziesięcioleciach. Artykuł opisuje różne przykłady kontrowersyjnego wykorzystania dziedzictwa budowlanego i analizuje uwarunkowaniami tych rozwiązań, w których autentyczność doświadczeń odbiorców stawiano wyżej niż autentyczność materialnego reliktu przeszłości.

This paper concerns post-1989 changes and modifications of Polish built heritage. For Poland, the year of the fall of the Iron Curtain marked the beginning of political and economic transformation: a transition from a socialist state and a member of the Soviet Bloc to a capitalist state integrated with the European Union. The implementation of democratic institutions and procedures, and the rise of free-market economy based on private property, has nurtured profound changes in the standard of living, which in turn triggered significant transformations of the traditional cultural landscape. Along with the development of pluralistic society, new ideas and approaches arose in the heritage sphere. The phenomenon described by Pierre Nora as "the explosion of memory" contributed to these changes, but was by no means their only source. The heritage practices were also shaped by the cultural policy of the state. As international cooperation was deepening, and the integration with the European Union was progressing, the makers of this policy increasingly drew on the ideas and solutions stemming from the experiences of the developed countries of the West. The heritage policy of the period was also influenced by the economic interpretations of culture, especially the idea of cultural capital, understood as an asset of cultural values. The primary objective of this article is to present the changes that the criteria of evaluation of monuments have been undergoing in contemporary Poland. The process is tremendously dynamic, which becomes apparent when one considers the widespread, grand-scale changes to the relics of old architecture in the last two decades. This paper describes examples of controversial uses of built heritage and details the circumstances behind a number of particular cases when the authenticity of visitors’ experience was chosen over the authenticity of a material relic of the past