Nowe tendencje w dezynfekcji i dezynsekcji zabytków na podłożu papierowym

Abstract

Fungi and bacteria as well as insects, mainly larvae of beetles and silverfish, cause frequently significant deterioration of paper-based cultural property. The combating of the biological pests which damage historic paper items with chemical biocides has been applied since the fifties of the twentieth century. However, subsequent years brought disappointment with the excessive use of biocides because more and more attention was attracted to their harmfulness to human health, environment and sometimes also to historic matter. Meanwhile, in many countries in Europe, such as Germany or the Netherlands, and in North America (Canada, USA) practitioners of cultural heritage conservation resign from the disinfection of paper based historic items or it is limited to the objects very strongly affected by microorganisms and then the γ radiation or 70% water solution of ethanol are recommended. In Poland the examinations of vitality of the combated microorganisms before disinfection and sensitivity of the historic item against the biocide are recommended. The disinfestation of the historic paper items is now carried with the fumigation in modified atmosphere containing 99.9% nitrogen. The disinfestation takes appr. 3 weeks and provides the killing of the insects in every developmental stage without the necessity of using toxic chemicals. The dimensions of the special plastic disinfestation chambers can be adjusted depending on the dimensions of the objects and during the treatment the required relative humidity of the atmosphere, i.e. appr. 55%, is maintained inside. Disinfestation treatments using modified atmosphere have been available also in Poland for several years.

Grzyby i bakterie oraz owady, głównie larwy chrząszczy i rybiki, stanowią często przyczynę znacznych zniszczeń zabytków na podłożu papierowym. Zwalczanie biologicznych szkodników niszczących zabytki na podłożu papierowym związkami chemicznymi o właściwościach biobójczych stosuje się od lat 50. XX w., jednak lata późniejsze przyniosły krytykę z powodu nadmiernego stosowania biocydów, bowiem coraz większą uwagę zwracano na ich szkodliwość dla zdrowia ludzi, środowiska, a niekiedy także dla materii zabytkowej. W wielu krajach Europy (Niemcy, Holandia) i Ameryki Północnej (Kanada, USA) od kilkunastu lat rezygnuje się z dezynfekcji zabytków na podłożu papierowym lub ogranicza się ją do obiektów bardzo silnie porażonych przez mikroorganizmy i wtedy zaleca się przeważnie dezynfekcję promieniami gamma lub wodnym roztworem 70% etanolu. W Polsce zaleca się wykonanie badań żywotności mikroorganizmów przed podjęciem decyzji o konieczności dezynfekcji zabytku. Zwalczanie owadów w zabytkach na podłożu papierowym obecnie przeprowadza się metodą gazowania w zmodyfikowanej atmosferze, zawierającej 99,9% azotu. Dezynsekcja trwa ok. 3 tygodnie i zapewnia zabicie owadów we wszystkich stadiach rozwojowych bez konieczności stosowania toksycznych związków chemicznych. Rozmiary specjalnych foliowych komór do dezynsekcji można dobrać w zależności od wielkości obiektów, a podczas zabiegu utrzymuje się wymaganą wilgotność względną atmosfery, tj. ok. 55%. Od kilku lat zabiegi dezynsekcji z użyciem zmodyfikowanej atmosfery są dostępne także w Polsce.