Masowe represje wobec Polaków w obwodzie winnickim na Ukrainie w latach 1937–1938. Głosy akt śledczych

Abstract

The article deals with reasons, course and results of repressions directed against the Polish population in Vinnytsia region in Soviet Ukraine during the years of the Great Terror. On the basis of investigatory files materials the procedure of the socalled “Polish Operation” conducted by the NKVD Special Board from August 1937 to November 1938 is presented. The investigations were held speedily and extrajudicially (ex curia). Most persons of Polish descent were convicted of anti- Soviet agitation and propaganda on the ground of Chapter 54–10 of the Ukrainian SSR Criminal Code. Accusations incriminated to the arrested concerned national activities including defence of Polish schools, patriotic upbringing of children and youth, keeping and distribution of Polish literature, as well as religious activity, ties with catholic priests and relatives in Poland, practicing sabotage for the benefit of Poland, criticism against kolkhozes (collective farms) etc. The sentence of convicts most often was to be shot, or from 5 to 10 years of correctional forced labour camp. Most victims of repressions were rehabilitated during Khrushchev “thaw”, after Stalin’s death or after 1989.

Artykuł omawia przyczyny, przebieg i bilans ofiar represji wobec ludności polskiej w obwodzie winnickim na Ukrainie radzieckiej w latach największego terroru stalinowskiego. Na podstawie materiałów z protokołów śledczych przedstawiono sposób przeprowadzenia przez NKWD tzw. „operacji polskiej”, trwającej od sierpnia 1937 do listopada 1938 r. Śledztwa prowadzono w trybie przyspieszonym i pozasądowym. Najwięcej osób zostało skazanych na podstawie art. 54–10 Kodeksu Karnego USRR za antyradziecką agitację i propagandę. Zarzuty stawiane wobec oskarżonych dotyczyły działalności narodowej, w tym obrony szkolnictwa polskiego, wychowania patriotycznego dzieci i młodzieży, przechowywania i rozpowszechniania literatury polskiej, aktywności religijnej, kontaktów z księżmi katolickimi, krewnymi w Polsce, działalności dywersyjno-sabotażowej na rzecz Polski, sprzeciwowi wobec kołchozów itd. Losem skazanych najczęściej była kara śmierci, 5 lub 10 lat obozów pracy. Większość ofiar represji została zrehabilitowana w czasie odwilży po śmierci Stalina lub po 1989 r.