W sieci zależności: uniwersalizujące ujęcie teorii ‘podatności na zranienia' wobec wyzwań kryzysu zdrowia psychicznego

Abstract

W ramach współczesnych społeczeństw wszyscy doświadczamy narastających napięć wynikających ze złożonych procesów ekonomicznych, kulturowych i politycznych. Transformacje rynku pracy, erozja zabezpieczeń socjalnych, migracje, polaryzacja społeczno-polityczna oraz cyfryzacja życia codziennego to tylko część przemian generujących nowe formy obciążeń, które wpływają na kondycję psychiczną jednostek. W tym kontekście kluczowe staje się przekroczenie dominujących, indywidualistycznych modeli rozumienia zdrowia psychicznego poprzez przyjęcie perspektywy relacyjnej oraz strukturalnej. Tradycyjne podejścia, opierające się na konstruowaniu i rozpowszechnianiu kolejnych tożsamościowych kategorii, prowadziły do etykietowania wybranych jednostek, co często skutkowało ich dodatkową marginalizacją. Nowe podejście powinno dążyć do odejścia od arbitralnego przypisywania tożsamości na podstawie pojedynczych cech, a zamiast tego koncentrować się na strukturalnych i relacyjnych uwarunkowaniach sytuacji jednostki. Kluczowe jest przyjęcie perspektywy społecznej, opartej na teorii podatności na zranienia (vulnerability), która pozwoli na bardziej inkluzywne i zintegrowane podejście do wsparcia oraz redefinicję polityki zdrowotnej i społecznej. Martha Albertson Fineman (2010; 2011), jedna z czołowych badaczek podatności, podkreśla, że jest ona uniwersalna i nieodłączna od ludzkiego doświadczenia, lecz jej skutki są zależne od wykształconej przez jednostkę odporności. Nie jest ona jedynie indywidualną cechą, lecz wynika z dostępu do sieci społecznych, zasobów instytucjonalnych oraz strukturalnego wsparcia. Odpowiedzialność za zapewnienie tego wsparcia spoczywa na responsywnym państwie, które powinno monitorować, a następnie odpowiadać na potrzeby obywateli. Państwowe interwencje mogą przybierać formę kompleksowego instytucjonalnego wsparcia. Takie instytucje odgrywają kluczową rolę w budowaniu odporności jednostek poprzez dostarczanie adekwatnych świadczeń, służących niwelowaniu barier w dostępie do zasobów społecznych i ekonomicznych. W odniesieniu do zdrowia psychicznego oznacza to, że kryzysy psychiczne nie wynikają jedynie z jednostkowych predyspozycji biologicznych, lecz są efektem interakcji czynników społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Uniwersalizująca perspektywa podatności pozwala na redefinicję polityki zdrowotnej i społecznej w kierunku bardziej inkluzywnego, zintegrowanego systemu wsparcia, który odpowiada na potrzeby wszystkich obywateli, niezależnie od reprezentowanej przez nich grupy, do której mogą zostać przypisani ze względu na określone cechy. Kluczowym elementem tego wystąpienia będzie więc próba odpowiedzi na to:

Jakie wyzwania teoretyczne i aplikacyjne wiążą się z zastosowaniem teorii podatności na zranienia (vulnerability theory) do analizy kryzysu zdrowia psychicznego w kontekście współczesnych przemian społeczno-ekonomicznych?