Rozważania wokół platońskiej koncepcji śmiechu

Abstract

The purpose of this article is a critical reconstruction of the Platonic conception of laughter, which is presented primarily in Republic and Philebus . A comic quality calls, in his opinion, to lower emotions, it throws human mind out of balance and undermines the prevailing order of values. The philosopher associates a laughter with the feeling of envy ( phtonos ), which comes down to the joy of humiliating of someone weaker. The comic envy - as opposed to passive jealousy - almost automatically leads to the activity, to the enhancement of humiliation. Laughter is caused according to Plato by a defect resulting from the ignorance about himself. The key feature of the comic situation is the asymmetry between the victim's weakness and the strength of a laughing person. Plato's concept of laughter turns out to be one-sided, when we compare it with "laughter of Democritus" which serves as a therapeutic and catharctic means. Laughter is here a clear signal that initiates the critical reflection on himself and gives impetus to a change of attitude towards the world. In his writings Plato did not include such educational and cognitive aspects of laughter because in his philosophy it becomes a specific antagonist of true knowledge. The negative attitude towards laughter does not go hand in hand with Plato’s recognition of Socrates, who used irony as a key element in his method of inquiry leading to truth.

Celem niniejszego artykułu jest krytyczna rekonstrukcja platońskiej koncepcji śmiechu, którą filozof przedstawia głównie w Państwie i w Filebie . Komizm apeluje, jego zdaniem, do niższych emocji, wytrąca ludzki umysł z równowagi i podważa panujący porządek wartości. Śmiech kojarzy on z doznaniem zawiści ( phtonos ), które sprowadza się do radości z upokorzenia słabszej osoby. Komiczna zawiść - w przeciwieństwie do biernej zazdrości - niemal automatycznie popycha do aktywności, do potęgowania upokorzenia. Śmiech wywołuje, według Platona, wada wynikająca z niewiedzy o sobie. Kluczowa dla komicznej sytuacji jest asymetria między słabością ofiary a mocą śmiejącego się. Platońska koncepcja śmiechu okazuje się jednostronna, gdy zestawimy ją ze „śmiechem Demokryta“, który pełni funkcję terapeutyczną i katarktyczną. Śmiech stanowi tutaj wyrazisty sygnał, który zapoczątkowuje krytyczną refleksję nad sobą samym i daje impuls do zmiany postawy wobec świata. Platon nie uwzględnia w swoich pismach takiego dydaktyczno-poznawczego znaczenia śmiechu, dlatego staje się on w jego filozofii swoistym antagonistą prawdziwego poznania. Negatywna postawa wobec śmiechu nie wspólgra jednak z uznaniem, jakim Platon darzy Sokratesa, który wykorzystywał ironię jako kluczowy element swojej metody dochodzenia do prawdy.