Islamizmy w systemie gramatyczno-leksykalnym polszczyzny (z historii procesów adaptacyjnych)

Abstract

W artykule przedstawiono ewolucję polskiej terminologii islamistycznej, umieszczonej na tle innych zapożyczeń z języków orientalnych do języka polskiego. Całość zapożyczeń podzielono na orientalizmy i islamizmy. Za islamizmy uznano wyrazy o orientalnej etymologii, semantycznie związane z islamem i występujące głównie w piśmiennictwie i tradycji ustnej Tatarów litewsko-polskich oraz w polskich przekładach Koranu. W badaniach uwzględniono wyrazy pochodzące z trzech języków orientalnych: arabskiego, tureckiego i perskiego. Materiał źródłowy stanowiły historyczne i etymologiczne słowniki języka polskiego, słowniczki terminologii islamistycznej opracowane przez S. Akiner i A. Woronowicza oraz polskie przekłady Koranu. Rozwój zapożyczeń orientalnych w języku polskim scharakteryzowano zarówno z punktu widzenia historii zewnętrznej, czyli przemian i uwarunkowań społecznych, politycznych, historycznych, kulturowych, religijnych itp. oraz z punktu widzenia historii wewnętrznej, czyli procesów językowych. Analizę materiału leksykalnego oparto na kryteriach: chronologicznym (wprowadzono podział, przyjęty w historii języka polskiego, na trzy doby: staropolską, średniopolską i nowopolską), historycznym (wskazano na czynniki pozajęzykowe [polityczne, historyczne, kulturowe, religijne] warunkujące proces zapożyczenia), autentyczności (rozstrzygnięto na podstawie metod filologicznych i lingwistycznych, które z charakteryzowanych wyrazów można uznać za niewątpliwe orientalizmy), pochodzenia (ustalono z jakiego języka pochodzą określone zapożyczenia i jaką drogą dostały się do polszczyzny), trwałości (stwierdzono, czy dane zapożyczenie występuje w języku polskim sporadycznie, okresowo czy też weszło na trwałe do zasobu leksykalnego języka polskiego), zasięgu (ustalono, czy analizowane zapożyczenia reprezentują peryferyjne czy centralne kręgi języka polskiego, czy też gwary białoruskie), stopnia i rodzaju adaptacji (ukazano proces adaptacji wyrazu obcego do języka polskiego na płaszczyźnie fonologicznej, morfologicznej i semantycznej).