Charakterystyka termiczna grup i form cyrkulacji atmosferycznej w atlantyckim regionie Arktyki w okresie 1951-1990

Abstract

Rola cyrkulacji atmosferycznej w kształtowaniu klimatu atlantyckiego regionu Arktyki (dalej określanego jako ARA, ryc. 1) jest znacznie większa niż w innych obszarach Arktyki. Dzięki bardzo częstej tutaj działalności cyklonalnej (Niedźwiedź, 1992-1993, 1993; Przybylak, 1992) region ten otrzymuje znaczne ilości ciepła z niższych szerokości geograficznych, szczególnie w chłodnym okresie roku. Skutkiem tego średnie roczne temperatury są tutaj o ok. 15°C wyższe niż w leżących na tej samej szerokości geograficznej obszarach Arktyki Kanadyjskiej. Według najnowszych badań Aleksiejeva i in. (1991) aż 95% adwekcji ciepła do Arktyki z niższych szerokości geograficznych dostaje się drogą cyrkulacji atmosferycznej. Ponadto zmiana procesów synoptycznych wg obliczeń Vangengejma (1952, 1961) jest tutaj 1,5 raza szybsza niż w umiarkowanych szerokościach. Stąd też udział cyrkulacji atmosferycznej w kształtowaniu klimatu Arktyki jest znacznie większy niż w innych obszarach na kuli ziemskiej. Modele klimatyczne pokazują, że obszary polarne są najbardziej czułe na zmiany klimatu, a zatem są ich najlepszym wskaźnikiem (Flohn, 1978; Polar Group, 1980; Weller, 1982; Jäger, Kellogg, 1983 i inni). W każdym przypadku – albo w sposób bezpośredni albo pośredni – cyrkulacja atmosferyczna będzie odgrywała decydującą rolę w kształtowaniu zmian klimatu Arktyki, a tym samym i całego globalnego systemu klimatycznego. Z tego powodu badania zmienności cyrkulacji atmosferycznej w Arktyce oraz jej wpływu na klimat, w tym przede wszystkim temperaturę powietrza, mogą w dużym stopniu pomóc nie tylko w prognozowaniu pogody, ale także klimatu na najbliższe lata. Badaniem tych zależności na obszarze Spitsbergenu przy wykorzystaniu metod klimatologii synoptycznej zajmowali się m. in. Niedźwiedź (1987, 1992-1993, 1993), Przybylak (1992a i b), Przybylak i Marciniak (1992), Wójcik i in. (1992). Wyniki tych badań w większości wykorzystać można do krótkoterminowych prognoz pogody. Znacznie trudniejszym zadaniem jest ocena przyszłych zmian klimatu. W dużym stopniu byłaby ona możliwa gdybyśmy oprócz znajomości charakterystyk klimatycznych poszczególnych typów cyrkulacji potrafili także wiarygodnie określić tendencję zmian częstości występowania tych typów.