Diagnoza zasięgu oraz intensywności dawnej działalności człowieka na podstawie badań gleb na wybranych stanowiskach archeologicznych ziemi chełmińskiej

Abstract

Celem pracy było określenie wpływu dawnej działalności człowieka na morfologię i właściwości gleb występujących na terenie dawnych osad ludzkich oraz próba rekonstrukcji zróżnicowania funkcjonalnego osad i pojedynczych domostw. Badania prowadzono na wybranych stanowiskach archeologicznych ziemi chełmińskiej. Gleby występujące na stanowiskach archeologicznych ze względu na swoją specyfikę (m.in. obecność poziomów i/lub warstw kopalnych) uważane są za cenne źródło informacji o przeszłości środowiska przyrodniczego. Dodatkowo wartość ekologiczna gleb antropogenicznych jest duża, szczególnie w obszarach występowania ubogich gleb piaszczystych, gdzie podwyższona w stosunku do geochemicznego tła zawartość materii organicznej dostarcza roślinom wielu cennych substancji odżywczych a także jest miejscem o wyższej wilgotności. Badanie pojedynczych profili glebowych dostarczyło wielu cennych informacji dotyczących dawnej działalności człowieka. Morfologia gleb pozwoliła określić liczbę faz osadniczych na podstawie obecności, najczęściej ciemno zabarwionych, warstw kulturowych świadczących o okresach względnej stabilizacji powierzchni terenu. Różnice w zawartościach analizowanych właściwości gleb w stosunku do geochemicznego tła pozwoliły szacować intensywność i względny czas trwania osadnictwa. Szczególnie duże znaczenie miała tu analiza zawartości fosforu ogółem, który nawet w glebach o niewielkim kompleksie sorpcyjnym, pozostaje w miejscu jego zdeponowania nawet przez wiele tysięcy lat. Niewielkie wzbogacenie w fosfor świadczy o niezbyt intensywnym wykorzystywaniu przez człowieka danego miejsca w przeszłości, natomiast kilkakrotnie wyższa, w stosunku do tła, jest wynikiem intensywnej działalności człowieka. Interpretacja przestrzennego zróżnicowania zawartości analizowanych właściwości gleb umożliwiła, w powiązaniu z danymi archeologicznymi wnioskowanie, co do sposobu wykorzystania przestrzeni zarówno w obrębie dawnych osad, jak i pojedynczych domostw. Wysokie zawartości, przede wszystkim fosforu ogółem, ale także fosforu rozpuszczalnego w 1% kwasie cytrynowym, węgla organicznego i azotu ogółem wskazywać mogą miejsca o dużej akumulacji materiału organicznego, głównie odpadków i odchodów. Do takich miejsc w obrębie osad należą zagrody dla zwierząt, domostwa i towarzyszące im różnego rodzaju jamy przechowalnicze czy odpadkowe. Natomiast miejsca o najniższej, zbliżonej do tła zawartości analizowanych pierwiastków, wiązać można z intensywnie sprzątanymi placami i drogami, oraz elementami trwałej zabudowy wnętrza domostw.