Ochrona zabytkowego dziedzictwa kulturowego przed zagrożeniami wynikającymi z działalności terrorystycznej (część II)

Abstract

W przekazie medialnym oraz w dyskusjach o terroryzmie toczących się w wielu krajach (w tym w Polsce) zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego, choć obecne, to wciąż nie są, jak się wydaje, należycie wyeksponowane. A przecież przypadki celowego i cynicznego unicestwiania zabytkowych dóbr dziedzictwa kultury o wyjątkowej wartości – czy to w warunkach konfliktów zbrojnych, czy to wskutek aktów terrorystycznych – zdarzały się w przeszłości, mają miejsce obecnie i niestety będą się powtarzać. O ile w sytuacji konfliktów zbrojnych w ujęciu prawa międzynarodowego publicznego istnieje wszak nadzieja, że będą one rozgrywać się w cywilizowany sposób, ze świadomością towarzyszącą stronom konfliktu, iż obowiązują i funkcjonują rożne regulacje międzynarodowoprawne, które należy respektować, o tyle w przypadku działalności terrorystycznej – fanatycznej, nieobliczalnej i nieprzewidywalnej – nadzieja taka jest płonna. Wypada przyjrzeć się rozwiązaniom służącym ochronie dóbr kultury i przeciwdziałaniu terroryzmowi, aby zorientować się, jaka jest jakość i efektywność mechanizmów stworzonych po to, by chronić zabytkowe dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwania, które stanowi współczesny terroryzm. Opracowanie podzielone zostało na dwie części. W pierwszej z nich podjęto próbę charakterystyki współczesnej konfrontacji państw z terroryzmem w kontekście zagrożeń generowanych przez to zjawisko w stosunku do zabytkowych dóbr kultury. Zaprezentowano instrumenty prawa międzynarodowego publicznego i prawa europejskiego, które mogłyby być w tej konfrontacji wykorzystane. W drugiej części opracowania zawarte zaś zostały rozważania odnoszące się do podłoża motywacyjnego aktów terrorystycznych skierowanych przeciwko dziedzictwu kulturowemu, potencjalnych zagrożeń terrorystycznych dla zabytkowych dóbr kultury oraz ich skutków, a także dotyczące skuteczności rozwiązań prawnych mających na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i działań faktycznych, realizowanych przez służby państwowe odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, jak również przez inne podmioty, na których spoczywa obowiązek dbałości o dziedzictwo kulturowe (w tym zabytkowe) oraz odpowiedzialność za zachowanie tego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.

Either in information transmitted by the mass media or discussions concerning the phenomenon of terrorism which take place in many countries (including Poland), in the mainstream of reflections on the activity of organized terrorist groups or so-called ‘lone-wolf’ terrorists, there are no expressly exposed dangers to the cultural heritage, including historical monuments. But cases in which exceptionally valuable historical heritage goods are intentionally and cynically annihilated in military conflicts or in consequence of acts of terrorism took place in the past, exist nowadays, and, unfortunately, will appear in the future. As far as in military conflicts – in the meaning present in public international law – there is a hope that such conflicts are civilized and their subjects respect different international law regulations and customs. Such hope in the case of fanatical, incalculable, and unpredictable terrorist activity is rather vain. It is worth looking at solutions concerning the protection of cultural heritage goods and the counteracting of terrorism, to get to know better the quality and effectiveness of mechanisms created in order to protect the historical cultural heritage in the context of the challenge which is contemporary terrorism. The paper is divided into two parts. In the first one there is contained the characteristics of the contemporary confrontation of states with terrorism in the context of dangers stemming from this phenomenon and threatening to historical cultural goods. In this part of the paper there are presented, among other matters, instruments of public international law as well as European Union law which could be applied in the mentioned confrontation. The second part of the paper contains considerations relating to the motivational basis for terrorist acts against historical cultural goods and their consequences, the effectiveness of legal solutions protecting the cultural heritage, and practical actions of state agencies responsible for ensuring safety and public order, as well as other subjects having a duty to care for the cultural heritage (including historical monuments) and responsible for the preservation of this heritage for future generations.