Chmury Arystofanesa w świetle Fenomenologii ducha. Przyczynek do antropologicznej interpretacji fenomenu komizmu

Abstract

The starting point of the article is a reconstruction of Hegel’s reflections on comedy contained in the Phenomenology of Spirit. The German philosopher puts forward the thesis that comedy is the culmination of the “religion of art” and exceeds – in terms of the degree of self-knowledge of the spirit and development of freedom – a tragedy. In the second section, I try to show that comedy is a peculiar, underestimated foreground of philosophy, from which one can deduce a post-tragic image of man different from the one proposed by the Lacanian school, Rorty’s ironism or Sloterdijk’s kynism. The point of reference will be Aristophanes’ comedy titled “Clouds”. While analyzing selected topics of this comedy, I will try to justify the thesis that the fate of Strepsjades, the main comic character, shows the process of his inner transformation. In the finale of the comedy, Aristhopanes presents the subject who freed himself from the pressures of particular needs and abstract principles, and become the medium of the birth of comic Dionysus, in which the vital human potential: “more life” (Nietzsche) or Erros (Bielik-Robson) is freed. The new comic subjectivity opposes the terrorizing power of death, fear and necessity. The finale of the comedy presents the reconciliation of subjectivity, reconciled with itself, in which the untapped, creative potential of speech and action is awakened. These comedy-Dionysian births of man open to him the perspective of a new, concrete natura naturans , grounded in a unique, individual existence, anarchic and rebel, but penetrated by a critical reflection that wants the common good in the name of the joy of life.

Punktem wyjścia artykułu jest rekonstrukcja Hegla rozważań o komedii zawartych w Fenomenologii Ducha. Niemiecki filozof stawia tam tezę, że komedia stanowi zwieńczenie „religii sztuki” i przewyższa - pod względem stopnia samowiedzy ducha i rozwoju wolności – tragedię. W drugiej części tekstu próbuję pokazać, że komedia stanowi swoiste, niedoceniane dotąd przedpole filozofii, z którego można wyprowadzić posttragiczny obraz człowieka odmienny od tego, jaki proponuje szkoła lacanowska, ironizm Rorty’ego, czy kynizm Sloterdijka. Punktem odniesienia będzie tutaj komedia Arystofanesa zatytułowana Chmury. Analizując wybrane wątki tej komedii, spróbuję uzasadnić tezę, że losy Strepsjadesa, głównego bohatera komicznego ukazują proces jego wewnętrznej przemiany. W finale komedii Arystofanes przedstawia podmiot, który uwolnił się od presji partykularnych potrzeb oraz abstrakcyjnych zasad, stając się medium narodzin komicznego Dionizosa, w którym uwalnia się witalny potencjał człowieka: „więcej życia” (Nietzsche) or Erros (Bielik-Robson). Nowa komiczna podmiotowość przeciwstawia się terroryzującej władzy śmierci, lęku i konieczności. Finał komedii przedstawia tym samym pojednaną ze sobą, doświadczającą rozkoszy podmiotowość, w której budzi się niewykorzystany, kreatywny potencjał mowy i działania. Te komediowo-dionizyjskie narodziny człowieka otwierają przed nim perspektywę nowej, konkretnej natura naturans , ugruntowanej w niepowtarzalnej, jednostkowej egzystencji, anarchicznej i rebelianckiej, ale przenikniętej krytyczną refleksją, która chce dobra wspólnego w imię radości życia.