Przestrzeń liturgiczna w kaplicach krzyżackich domów zakonnych w Prusach - zarys problematyki

Abstract

Z założenia każdy krzyżacki dom zakonny pełnił przede wszystkim funkcje klasztorne. Chociaż w historiografii dominuje akcentowanie cech warownych tych miejsc, to jednak nie możemy mieć wątpliwości, że krzyżacki zamek tworzył wybraną przestrzeń, która miała ułatwić zakonnikom, zarówno kapłanom jak i braciom rycerzom, spełnianie obowiązków zakonnych oraz służyć organizacji życia wspólnotowego. W konsekwencji krzyżacki dom zakonny miał pomóc każdemu z jego mieszkańców w osiągnięciu zbawienia. Cały krzyżacki dom zakonny stanowił miejsce wybrane. Wyjątkowość tworzonej przez niego przestrzeni wynikała z odniesienia do Boga. W związku z tym możemy mówić o przestrzeni sakralnej krzyżackiego zamku, czyli o przestrzeni wydzielonej ze świata. Swoisty święty środek tej przestrzeni stanowiła kaplica. W podjętym zagadnieniu chcemy przyjrzeć się bliżej kaplicom krzyżackich domów zakonnych w Prusach i zauważyć, co wypełniało ich przestrzeń. Zacznijmy od stwierdzenia fundamentalnego, to w kaplicy koncentrowało się życie liturgiczne całego konwentu. To tutaj, wedle reguły, zakonnicy mieli przebywać kilka razy w dzień i w nocy, aby dopełnić obowiązku służby Bożej, czyli tzw. liturgii godzin. Centrum całej liturgii stanowiła msza św., szczególnie poranna msza św. konwentualna. W artykule chcemy szczegółowo przyjrzeć się przedmiotom, które spotykamy w kaplicach krzyżackich. Ich obecność służyła liturgii, w związku z tym to one tworzyły przestrzeń liturgiczną każdej kaplicy . Wyposażenie kaplic poznajemy, w znacznym stopniu, dzięki zachowanym inwentarzom domów zakonnych. Znamy je od końca XIV wieku. Te, które wymieniają wyposażenie kaplic pochodzą jednak zasadniczo z pierwszej połowy XV wieku. W pojedynczych przypadkach informacje o kaplicach przekazują nam także inwentarze z początku XVI wieku. Analizowane inwentarze w znacznym stopniu zostały wydane w następujących wydawnictwach źródłowych: Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, Das Marienburger Ämterbuch oraz Das grosse Zinsbuch des Deutschen Ritterordens .