Obraz edukacji religijnej w Galicji 2. połowy XIX wieku w opinii współpracowników lwowskiej Szkoły

Abstract

The second half of the 19th century is the time of significant changes for Polish territories under Austrian rule. The autonomy obtained then allowed the educational system to develop, scientific and teachers’ circles to form unions, and the concept of national education to be put into practice. This education clearly appreciated the role of religion in shaping the national identity of Polish people. The aim of the article is to show how religious education was carried out in Galicia at that time at the lowest level of education, that is in community schools. The first Galician educational magazine Szkoła, published by teachers and educationalists organised in the Educational Research Association, was assumed as the primary source. The magazine, established in 1868, was mainly devoted to the problems of community schools, and the dissemination of the idea of national education was evident in its pages. Therefore the references to religious education could not go amiss. The collaborators of the magazine, well-known teachers and educationalists, including clergymen, responded to the problems of the relation between the Church and school, their legal determinants, pupils’ and teachers’ religious practices, the participation of teachers in religious education, or finally the assessment of catechisms and specific methodological instructions for catechists. Their opinions allow to recreate the image of Galician religious education in the second half of the 19th century.

Druga połowa XIX wieku to czas doniosłych zmian dla ziem polskich znajdujących się pod zaborem austriackim. Uzyskana wówczas autonomia umożliwiła rozwój szkolnictwa, zrzeszanie się środowisk naukowych i nauczycielskich oraz realizację koncepcji wychowania narodowego. Wychowanie to wyraźnie doceniało rolę religii w kształtowaniu tożsamości narodowej Polaków. Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób realizowano edukację religijną w Galicji tamtego okresu na najniższym szczeblu kształcenia, czyli w szkołach ludowych. Za podstawowe źródło przyjęto pierwsze galicyjskie czasopismo pedagogiczne Szkoła, wydawane przez nauczycieli i działaczy oświatowych zrzeszonych w Towarzystwie Pedagogicznym. To założone w 1868 roku pismo poświęcano przede wszystkim problemom szkół ludowych, a szerzenie idei wychowania narodowego, było na jego łamach wyraźnie widoczne. Nie mogło tam zatem zabraknąć także odwołań do edukacji religijnej. Współpracownicy pisma, znani pedagodzy i działacze oświatowi, w tym także osoby duchowne, podejmowali problemy relacji Kościoła i szkoły, ich uwarunkowań prawnych, praktyk religijnych uczniów i nauczycieli, udziału pedagogów w edukacji religijnej czy wreszcie oceny katechizmów i konkretnych wskazówek metodycznych dla katechetów. Ich opinie pozwalają odtworzyć obraz galicyjskiej edukacji religijnej 2. połowy XIX wieku.