Ochrona zabytkowego dziedzictwa kulturowego przed zagrożeniami wynikającymi z działalności terrorystycznej (część I)

Abstract

Either in information transmitted by mass media or discussions concerning phenomenon of terrorism which take place in many countries (including Poland), in the mainstream of reMections on the activity of organized terrorist groups or so-called ‘lone-wolf’ terrorists, there aren’t exposed expressively dangers to cultural heritage, including historical monuments. But cases in which exceptionally valuable historical heritage goods are intentionally and cynically annihilated in military conflicts or in consequence of terrorism acts were in the past, they exist nowadays and, unfortunately, they will be appearing in the future. As far as in military conflicts – in the meaning present in public international law – there is a hope that such conMicts are civilized and their subjects respect diUerent international law regulations and customs, such hope in case of fanatic, incalculable and unpredictable terrorist activity is rather vain. It’s worthy to look at solutions concerning protection of cultural heritage goods and counteraction of terrorism, to get to know better the quality and efectiveness of mechanisms created in order to protect historical cultural heritage in the context of challenge which is contemporary terrorism. The paper is divided into two parts. In the Wrst one there is contained the characteristics of contemporary confrontation of states with terrorism in the context of dangers stemming from this phenomenon and threatening to historical cultural goods. In this part of paper there are presented, among others, instruments of public international law as well as European Union law which could be applied in the mentioned confrontation. The second part of the paper contains considerations relating to motivational basis for terrorist acts against historical cultural goods and their consequences, efectiveness of legal solutions protecting cultural heritage and practical actions of state agencies responsible for ensuring safety and public order as well as other subjects having duty to care for cultural heritage (including historical monuments) and responsible for preservation of this heritage for next generations.

W przekazie medialnym oraz w dyskusjach o terroryzmie toczących się w wielu krajach (w tym w Polsce), w głównym nurcie rozważań o aktywności zorganizowanych ugrupowań terrorystycznych czy tzw. samotnych wilków zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego, w tym dla ważnych zabytków, choć obecne, to wciąż nie są, jak się wydaje, należycie wyeksponowane. A przecież przypadki celowego i cynicznego unicestwiania zabytkowych dóbr dziedzictwa kultury o wyjątkowej wartości – czy to w warunkach konfiktów zbrojnych, czy to wskutek aktów terrorystycznych – zdarzały się w przeszłości, mają miejsce obecnie i niestety będą się powtarzać. O ile w sytuacji konNiktów zbrojnych w ujęciu prawa międzynarodowego publicznego istnieje wszak nadzieja, że będą one rozgrywać się w cywilizowany sposób, ze świadomością towarzyszącą stronom konfiktu, iż obowiązują i funkcjonują różne regulacje międzynarodowoprawne, które należy respektować, o tyle w przypadku działalności terrorystycznej – fanatycznej, nieobliczalnej i nieprzewidywalnej – nadzieja taka jest płonna. Wypada przyjrzeć się rozwiązaniom służącym ochronie dóbr kultury i przeciwdziałaniu terroryzmowi, aby zorientować się, jaka jest jakość i efektywność mechanizmów stworzonych po to, by chronić zabytkowe dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwania, które stanowi współczesny terroryzm. Opracowanie podzielone zostało na dwie części. W pierwszej z nich podjęto próbę charakterystyki współczesnej konfrontacji państw z terroryzmem w kontekście zagrożeń generowanych przez to zjawisko dla zabytkowych dóbr kultury, w tym zaprezentowano instrumenty prawa międzynarodowego publicznego i prawa europejskiego, które mogłyby być w tej konfrontacji wykorzystane. W drugiej części opracowania zawarte zaś zostaną rozważania odnoszące się do podłoża motywacyjnego aktów terrorystycznych skierowanych przeciwko dziedzictwu kulturowemu, potencjalnych zagrożeń terrorystycznych dla zabytkowych dóbr kultury oraz ich skutków, a także dotyczące skuteczności rozwiązań prawnych mających na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i działań faktycznych, realizowanych przez służby państwowe odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, jak również przez inne podmioty, na których spoczywają obowiązek dbałości o dziedzictwo kulturowe (w tym zabytkowe) oraz odpowiedzialność za zachowanie tego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.