Święty Józef jako patron parafii i kościołów parafianych w Polsce

Abstract

Brakuje do tej pory szczegółowych badań nad patrocinium św. Józefa. Nie oznacza to oczywiście, że w dotychczasowych studiach jozefologicznych ten element w ogóle nie występował. Kiedy charakteryzowano różne przejawy kultu św. Józefa naturalnie wymieniano także wezwania . Brakuje jednak całościowej analizy tego wezwania jako jednego z przejawów kultu tegoż świętego, a co się z tym wiąże brakuje także wypracowanych w tym względzie uwag metodologicznych. Jedyną próbę ilościowego zobrazowania kultu św. Józefa poprzez patrocinia znajdujemy prawdopodobnie w Encyklopedii Katolickiej, w której podano, że w Polsce jest około 250 kościołów parafialnych, które noszą jego wezwanie . Św. Józef przez wieki nie był obierany na patrona kościołów parafialnych. Przyjmuje się, że pierwszy kościół ku czci św. Józefa został wzniesiony w Nazarecie przez cesarzową Helenę. W Europie najstarszym kościołem jemu poświęconym miała być świątynia w Bolonii (z 1129 roku) . Trudno dokładnie uchwycić, kiedy w Polsce pojawiły się pierwsze kościoły parafialne noszące jego patrocinium. Na pewno świątynie zakonne powstające w w XVII wieku otrzymywały jego wezwanie: Karmelitanek Bosych w Lublinie (1624), Bernardynek w Krakowie (1646) i Cystersów w Krzeszowie (1692). Nie można wykluczyć, że już starsze kościoły nosiły jego wezwanie. Tadeusz Fitych charakteryzując kult św. Józefa na Śląsku przyjął za historiografią niemiecką, że już w XIV wieku stawiano pierwsze kościoły poświęcone św. Józefowi: Godow koło Rybnika (1315), Pożarzysko koło Strzegomia (1315), Krosnowice koło Kłodzka (1326), Kwietniki koło Bolkowa (1373) oraz Wrocław (1481). W XVI wieku siedem dalszych kościołów w diecezji wrocławskiej miało otrzymać takie wezwanie. Największą liczbę kościołów o takim wezwaniu miał jednak przynieść dopiero wiek następny . Przyjęte ustalenia wymagają komentarza. Dla wymienionych kościołów parafialnych brakuje źródeł mówiących o wezwaniu św. Józefa w średniowieczu. Wydaje się, że dokonano tu kardynalnego błędu dowolnego przeniesienia brzmienia wezwania z XVIII lub XIX wieku na okres fundacji parafii w średniowieczu. Interesującym jest na pewno przywoływany często w literaturze średniowieczny kościół św. Józefa z Wrocławia. Zapytajmy się jednak o jaki chodzi tu kościół. Na pewno nie był to kościół parafialny ani klasztorny. Był to niewielki kościółek usytułowany na przedmieściach Wrocławia na prawym brzegu Odry, na tzw. Ołbinie, który pełnił funkcje kaplicy szpitala dla trędowatych kobiet. Powstał z prywatnej fundacji mieszczańskiej w 1400 roku. Czyli była to tylko kaplica w ramach kompleksu opiekuńczego, która co ciekawe nosiła od początku wezwanie Jedenastu Tysięcy Dziewic (drugie wezwanie św. Urszuli). Wezwanie św. Józefa pojawiło się później, być może po 1529 roku, kiedy to po zburzeniu średniowiecznej kaplicy zaczęto wznosić nowy kościół. Co ciekawe kościół ten z biegiem lat zdominował dwa kościoły parafialne dla tego przedmieścia, które znajdowały się w ramach dóbr opactwa Premonstratensów i stał się głównym kościołem tego przedmieścia . Tak więc musimy być bardzo ostrożni w wysuwaniu nazbyt pochopnych wniosków co do chronologii pojawiania się kościołów o wezwaniu św. Józefa. Tylko szczegółowe badania nad każdym z kościołów, najczęściej przy zastosowaniu metody retrospektywnej, mogą umożliwić odtworzenie prawdziwej chronologii pojawiania się tegoż wezwania.