Presupozycje w perspektywie logicznej

Abstract

Celem artykułu jest przedstawienie problemu presupozycji z perspektywy logicznej analizy języka. Źródła rozważań dotyczących omawianej kwastii sięgają końca XIX wieku i związane są z postacią Gottloba Fregego. W swej pracy pt. Sens i nominat zadaje on pytanie o to, jak mające funkcje referencji wyrażenia z języka naturalnego powinno się tłumaczyć na ścisłe języki logiczne. Przy okazji tych rozważań zauważa istnienie „założeń koniecznych dla samego istnienia nominatu (desygnatu)”, które charakteryzują się tym, że ich prawdziwość jest warunkiem koniecznym, by móc przypisać zdaniu wartość logiczną. Zwrócił zatem uwagę na zasadniczą własność presupozycji, a więc niezmienność względem negacji. Brak jednak w koncepcji Fregego jednoznaczności co do poziomu języka, na którym należałoby lokować założenia, o których mowa. W opozycji do tej wizji presupozycji sytuuje się idea deskrypcji określonych Russella, której zastosowanie pozwala rozwiązać problem tzw. zdań z pustym podmiotem, nie dość precyzyjnie wyjaśniony na gruncie filozofii języka Fregego. Russell uznał, że zwroty denotujące można wyrazić na poziomie logicznym za pomocą koniunkcji pewnych sądów i w ten sposób zdania orzekające o czymś, co nie istnieje, stały się po prostu fałszywe. Rozwiązanie Russella było jednak sprzeczne z językową intuicją innego słynnego XX-wiecznego filozofa – Petera Strawsona. Uznał on, że wszelkie powyższe problemy biorą się z tego, że badacze nie dostrzegają różnic między zdaniami a zdaniami użytymi do tego, żeby coś stwierdzić i zauważył, że zadania nie są prawdziwe ani fałszywe, taką własność mają jedynie stwierdzenia. Dostrzegł przy tym istnienie szczególnego związku między nimi, polegającego na tym, że jedno stwierdzenie stanowi wstępny warunek tego, by innemu stwierdzeniu można było w ogóle przypisać wartość logiczną. Zjawisko to nazwał on presupozycją i twierdził, że można je uznać za szczególny rodzaj wnioskowania pragmatycznego. Artykuł przybliża trzy podstawowe koncepcje dotyczące presupozycji na tle filozofii języka wyżej wspomnianych autorów.

The main aim of this article is to show the problem of presupposition from the side of the logical analysis of language. Deliberations on the topic derive from the nineteenth century and are connected to Gottlob Frege. In his work titled “On sense and reference”, he asks how the expressions with a referring function should be translated into logical language. He also emphasizes “assumptions for the existence of referent (designation)”, whose characteristic feature is that their authenticity is a crucial condition to provide a sentence with a logical meaning. Therefore, Frege highlighted the crucial feature of presupposition that is constancy under negation. However, Frege’s concept lacks unity when it comes to the level of the language on which the assumptions should be made. An opposing view on presupposition is presented by Russell and his idea of definite descriptions, which solves the problem of sentences with non-existent subject terms, of which Frege’s language philosophy does not provide a precise explanation. Russell claims that denoting phrases can be expressed in the form of conjunction of the value of the sentence and thus sentences predicating on something that does not exist happen to be false. However, Russel’s view differs from the one presented by a twentieth-century philosopher, Peter Strawson. The latter maintains that the problems mentioned derive from the fact that scholars do not notice the difference between sentences and sentences used to have an assertive meaning and, consequently, that the sentences cannot be true or false since this is a characteristic feature of statements. He also emphasizes a connection between them, in which one statement is a primary condition to give a logical value to another statement. Strawson called the phenomenon a presupposition and claimed that it can be recognized as a specific kind of pragmatic deduction/presupposition. The article focuses on showing the three views on presupposition on the grounds of the philosophies of language presented by scholars mentioned above.