Mosiądz w starożytności i średniowieczu. Przyczynek do dziejów kultury materialnej

Abstract

Brass was obtained in present-day India during the early Iron Age. Although zinc was distilled in the mines in Zawar (India) as early as in the 9 th c. CE, the method only influenced European brass-smelting in mid-18 th c. In ancient Europe, copper zinc alloys were produced by combining copper with calamine (zinc ores): hemimorphite or smithsonite (zinc spar). During the early days of the Roman Empire, cadmia, i.e. zinc oxide found on the walls of furnaces used for smelting ores containing the metal, was also employed for the purpose. The method, called cementation and believed to rely on refining copper, remained the only one practiced in Europe until the end of the 18 th century. As a sculptural material, brass did not become popular in Europe until the Middle Ages. The Meuse basin, where ancient traditions were continued in the workshops of Dinant, Givet, Liège or Cologne, played a major part in the process, and production developed with the birth of the Frankish Empire. Beside major manufactures, local production also developed; for instance, evidence of brass production in Kruszwica, Poland, dates back to mid-11 th c. The main source of data on the production and processing of medieval brass is Diversarum Artium Schedula , a treatise complied by Theophilus Presbyter, which describes two types of alloys: aes (leaded brass) and auricalcum. The properties of these alloys were consciously selected to suit individual purposes.

Mosiądz otrzymano w Indiach w okresie wczesnej epoki żelaza. W Zawarze (Indie) już w IX w. n.e. opanowano umiejętność destylacji cynku. Technologia ta wywarła wpływ na produkcję mosiądzu w Europie dopiero w I połowie XVIII w., chociaż umiejętnością sporządzania mosiężnych stopów posługiwano się już w starożytności. Otrzymywano je przez stapianie miedzi z rudami cynku – galmanami (smithsonit, hemimorfit), a w wyniku rozwoju technologii w okresie wczesnego cesarstwa także z kadmią, tlenkiem cynku zbieranym w kominach pieców hutniczych w czasie wytapiania rud metali, w skład których wchodził ten metal. Metoda ta była jedynym praktycznie stosowanym sposobem sporządzania mosiądzów do końca XVIII w. Proces uważano za sposób uszlachetniania miedzi i nazywano cementacją. Jako tworzywo rzeźbiarskie mosiądze upowszechniły się w Europie dopiero w średniowieczu, a kluczową rolę w tym procesie odegrały wyrosłe z tradycji antycznej warsztaty nadmozańskie, między innymi w Dinant, Givet, Liège oraz w Kolonii. Pierwszy duży impuls do rozwoju tej produkcji przyszedł z nastaniem monarchii Franków. W XI wieku w Saksonii zaczął się tworzyć drugi ważny region produkcji mosiądzu i rzemiosła mosiężnego. Obok tak znaczących ośrodków zaczęła się kształtować produkcja na miarę potrzeb lokalnych, na przykład z połowy XI wieku pochodzą ślady wytwarzania wyrobów mosiężnych w Kruszwicy. Źródłem wiedzy na temat technologii i przeróbki mosiądzów w okresie średniowiecza jest traktat Mnicha Teofila „Diversarum Artium Schedula”, gdzie opisane zostały dwa typy stopów: aes (mosiądz ołowiany) oraz auricalcum. Ich właściwości dobierane były w sposób świadomy w zależności od przeznaczenia.