Stosunek Salomona Majmona do filozofii Kanta (w świetle korespondencji i nowo odkrytego manuskryptu Rozmowa pomiędzy Kantem i jednym z jego uczniów)

Abstract

The article familiarizes us with Salomon Maimon (1754–1800), a self-taught philosopher of Jewish descent, and with his attitude to the scientific views of Immanuel Kant. Although Maimon depicted himself as a follower of Kant, the reality contradicts this picture. The conclusions drawn in the article are based on Maimon’s letters and his manuscript of A Dialogue between Kant and One of His Students discovered only recently. The abovementioned correspondence with Kant clearly shows Maimon’s position in relation to the views of the philosopher from Königsberg. The letters, most of which remained unanswered, are written in a characteristic, somewhat audacious manner. Maimon begins them with glorifying Kant’s philosophy but then suggests numerous corrections concerning not only its insignificant details but also some principal issues which would radically change the whole system of Kant’s philosophy. Presumably that justifies the fact that Maimon received but one answer in the whole correspondence. Kant answered it at the instigation of his friend, Marcus Herz, with whom Maimon won favour. Later, however, Kant bore a grudge against Herzto such an extent that their own correspondence, previously frequent and very personal in character, almost ceased, becoming scarce and official. This, however, did not discourage Maimon, who in his Autobiography (1792) claimed that Kant had a high regard of him. The Jewish self-taught philosopher kept writing letters to Kant, and as he could not bear the lack of any answer, he decided to respond to the lettershimself. Kant’s would-be answers are contained in the abovementioned manuscript of A Dialogue between Kant and One of His Students , which for Maimon was a kind of compensation for Kant’s repudiation. Thetitle dialogue is between the Königsberg philosopher and a student N, whose views are identical with those of Maimon. It is hard to overlook the importunity of his attacks on Kant, whose answers are far more polite perhaps due to the fact he cannot equal him. In the dialogue, Kant contradicts himself, is lost in the arguments, and finally agrees with the statements of N despite the fact that they are quite distant from his own critical philosophy. N – that is Maimon – casts doubts concerning various aspects of Kant’s philosophy, e.g. the notion of space as a form of pure intuition, and Kant’s attempts to defend his position are quite helpless. Frequent statements such as “I do not know” or “highly probable” compound Maimon’s picture of Kant. It turns out, however, that in some of the theses contained in the dialogue Maimon was close the views of Fichte, which Kant refused as well. Perhaps, then, Maimon was a link between Kantian philosophy and the classical German idealism, a link much more important than it is generally acknowledged.

Niniejszy tekst stanowi przybliżenie postaci żyjącego w latach 1754–1800 filozofa-samouka żydowskiego pochodzenia, Salomona Majmona, oraz jego stosunku do poglądów naukowych Immanuela Kanta, którego to myśli, jak sam się określił Majmon, jest kontynuatorem. W praktyce było jednak zupełnie inaczej. Podstawą wniosków zawartych w artykule są listy oraz niedawno odkryty rękopis zatytułowany Rozmowa pomiędzy Kantem i jednym z jego uczniów . Wspomniana korespondencja z Kantem ukazuje wyraźnie stanowisko Majmona wobec poglądów królewieckiego filozofa. Listy, które w większości przypadków pozostały bez odpowiedzi, napisane są w charakterystyczny, nieco zuchwały sposób. Po wstępie skupiającym się na gloryfikacji filozofii Kanta, Majmon sugeruje mu liczne poprawki dotyczące nie tylko drobnych szczegółów, lecz również istotnych, zasadniczych kwestii, których wprowadzenie zmieniłoby diametralnie system kantowskiej filozofii. Przypuszczalnie ze względu na to, w toku całej wspomnianej korespondencji Majmon uzyskał odpowiedź tylko raz. Stało się tak za sprawą Marcusa Herza, przyjaciela Kanta, w którego łaski Majmon się wkupił. Sam Kant miał później o to do Herza żal do tego stopnia, że dotychczasowa, częsta i bardzo osobista korespondencja między nimi ustała, a jej miejsce zajęła rzadka wymiana zdań, sprowadzająca się wyłącznie do kwestii oficjalnych. Nie zniechęciło to jednak Majmona, który nawet w swojej Autobiografii z 1792 roku stwierdził, że Kant ma o nim jak najlepsze zdanie. Żydowski filozof-samouk nie zaprzestał również pisania listów, nie uzyskał jednak na nie już żadnej odpowiedzi, taka sytuacja okazała się dla niego na tyle bolesna, że w pewnym momencie postanowił odpisać sam do siebie. Rzekome odpowiedzi Kanta zawarł we wspomnianym wcześniej rękopisie Rozmowa pomiędzy Kantem i jednym z jego uczniów. Cały tekst zdaje się formą rekompensaty, której Majmon potrzebował ze względu na odrzucenie przez Kanta. Tytułowa rozmowa odbywa się między królewieckim filozofem a słuchaczem N, którego poglądy były identyczne z tymi, głoszonymi przez Majmona. Nie sposób nie zauważyć natarczywości, z jaką N atakuje Kanta, który przez całą rozmowę pozostaje grzeczny, chociażby ze względu na fakt, że nie jest w stanie swojemu słuchaczowi dorównać. Kant z dialogu Majmona popada w sprzeczności, gubi się i godzi się z tezami N, pomimo że są one bardzo dalekie od systemu filozofii krytycznej. N bądź też Majmon wyraża swoje wątpliwości dotyczące między innymi przestrzeni jako czystej formy oglądu, w zawartym w tekście fragmencie widać nieporadność, z jaką Kant stara się obronić swoje stanowisko. Wypowiedzi typu: „nie wiem” bądź „bardzo możliwe” dodatkowo potęgują obraz Majmonowskiego Kanta. Okazuje się jednak, że w niektórych tezach zawartych w dialogu Majmon bardzo zbliżył się do późniejszych poglądów Fichtego, które to Kant również odrzucał. Może z tego wynikać, że Majmon stanowił dużo ważniejsze, niż powszechnie się uważa, ogniwo pomiędzy kantyzmem a klasycznym idealizmem niemieckim.