Między ładem a chaosem: przygoda marszałka de Bassompierre w ujęciu Goethego i Hofmannsthala

Abstract

de Bassompierre who lived at the turn of the 16th and 17th centuries. In his memoirs, Bassompierre describes an affair with a beautiful lower-class woman. Goethe, who anxiously watched the course of events during the French Revolution and was an eyewitness of the Napoleonic wars, includes his version of Bassompierre’s “adventure” in the cycle modeled on Decameron, entitled Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten . The work is mostly a praise of the idea of order and self-restraint. Using Goethe’s text, Hofmannsthal – one of the leading representatives of Vienna modernism – creates a kind of palimpsest and deprives the story of its didactic context. Focusing in his version on aestheticism, Hofmannsthal emphasizes inexpressibility of sensations and celebration of sensuous experiences. As a result, he creates a polemic version of Goethe’s work.

Przedmiotem artykułu jest porównanie sposobu literackiej realizacji tego samego tematu przez Goethego i Hofmannsthala w opowieści nawiązującej do wspomnień francuskiego arystokraty François de Bassompierre’a, żyjącego na przełomie XVI i XVII wieku. Chodzi o krótkotrwały, tajemniczo przerwany romans arystokraty z piękną kobietą niższego stanu. Johann Wolfgang Goethe, obserwując z niepokojem rozwój wypadków podczas Rewolucji Francuskiej oraz będąc naocznym świadkiem wojen napoleońskich, sięga do wspomnień Bassompierre’a na potrzeby swego wzorowanego na Dekameronie cyklu Gawędy uchodźców niemieckich, którego ogólna wymowa jest pochwałą idei ładu i powściągliwości. Hofmannsthal – jeden z czołowych przedstawicieli wiedeńskiej moderny – posługuje się tekstem Goethego, tworząc rodzaj palimpsestu; wypełnia przy tym uściślającą treścią wiele miejsc pierwotnie niedookreślonych. Przede wszystkim jednak zmienia narracyjne otoczenie opowieści: pozbawia ją (dydaktycznego) kontekstu, w jaki wyposażył ją jego poprzednik. W swojej wersji historii podkreśla takie elementy, jak niewyrażalność odczuć i celebrowanie doznań zmysłowych, dając wyraz swej estetyzującej wizji świata i tworząc tym samym utwór w znacznym stopniu polemiczny w stosunku do wersji Goethego.