Piotr Skarga a kwestia dialogu katolicko-prawosławnego w historii i czasach współczesnych

Abstract

Piotr Skarga should be considered one of the main contributors to the Union of Brest (in 1595/1596), which led to subordination to the Pope of the Orthodox Metropolis of Kiev, including the lands of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The Jesuit’s book „O jedności Kościoła Bożego...” („About the Unity of the Church of God...”, first issued in 1577, then in 1590) was ideological impulse to conclude the Union. Skarga put the entire blame for the great schism (in 1054) on the Orthodox side, blaming Orthodox hierarchs for a departure from the true faith and also criticizing some of the customs of the Orthodox Church in the Ruthenian lands. His book provoked a negative reaction of the Orthodox people in the Commonwealth, which was aggravated by inclusion of the Union. By his works Skarga gave the arguments to followers of the Union of Brest. The opposing party replied by issuing polemical works by Marcin Broniewski (the Czech Brethren writing in the name of the Orthodox people), Meletius Smotryckyj and others. In the second half of XX century, according to the development of the ecumenical dialogue between Catholic and Orthodox Church, Skarga’s views on the unity of Christianity have become outdated. Jesuit’s religious exclusivism was replaced in the Catholic teachings by the truth about the coexistence of Sister Churches. For this reason, although Catholic theologians and priests continue to emphasize the Skarga’s role as the co-founder of the Union of Brest, they no longer expose his views on unity. Therefore, the Jesuit’s teaching does not raise any particular excitement among the Orthodox, but their opinion about Skarga’s religious views must remain definitely negative.

Piotra Skargę należy uznać za jednego z głównych twórców unii brzeskiej z 1595/1596 roku, która doprowadziła do podporządkowania papieżowi prawosławnej metropolii kijowskiej, obejmującej ziemie Rzeczypospolitej. Ideowym impulsem do zawarcia tej unii stała się książka Skargi O jedności Kościoła Bożego... (1577, II wydanie 1590). Jej autor obarczył całą winą za wielką schizmę z 1054 roku stronę prawosławną, jednocześnie oskarżając cerkiewnych hierarchów o odejście od prawdziwej wiary, a także krytykując niektóre zwyczaje panujące w Cerkwi na ziemiach ruskich. Wywołało to negatywną reakcję ze strony prawosławnych, którą pogłębiło samo zawarcie unii. Skarga dostarczał w tym czasie swoimi pismami argumentów zwolennikom unii brzeskiej, na co strona przeciwna zareagowała dziełami polemicznymi, autorstwa między innymi Marcina Broniewskiego (brata czeskiego, piszącego jednak w imieniu prawosławnych) oraz Melecjusza Smotryckiego. W 2. połowie XX wieku, wobec rozwoju dialogu ekumenicznego między Kościołem katolickim a prawosławnym, poglądy Skargi na jedność chrześcijaństwa stały się anachroniczne. W katolickim nauczaniu ekskluzywizm religijny jezuity został zastąpiony współistnieniem Kościołów siostrzanych. Z tego powodu teolodzy i duchowni katoliccy, jakkolwiek wciąż podkreślają rolę Skargi jako współtwórcy unii brzeskiej, nie eksponują już jednak jego poglądów dotyczących jedności. Dlatego też nauczanie jezuity nie budzi dzisiaj szczególnych emocji wśród prawosławnych, choć dokonywana przez nich ocena jego religijnych poglądów musi pozostać zdecydowanie negatywna.