Drugie domy w Borach Tucholskich

Abstract

Drugie domy to prywatne domy i mieszkania położone zwykle na obszarach wiejskich i użytkowane sezonowo w celach rekreacyjnych przez właścicieli i ich rodziny. W Polsce drugie domy zwykle są utożsamiane z domami letniskowymi – celowo wybudowanymi w celach rekreacyjnych obiektami zwykle mniejszymi od całorocznych domów mieszkalnych, i zlokalizowanymi najczęściej w osiedlach położonych w pobliżu jezior, lasu, albo w górach. Posiadanie drugiego domu w Polsce znacznie rozpowszechniło się po przemianach przełomu lat 80. i 90., szczególnie wskutek uwolnienia rynku nieruchomości wiejskich. Obecnie drugie domy posiada ok. 5%, czyli 600–700 tysięcy polskich gospodarstw domowych. W ciągu ostatnich dwudziestu lat ta liczba uległa podwojeniu.

W ramach projektu zbadano wpływ powstawania i użytkowania drugich domów na obszar recepcyjny w trzech perspektywach: środowiskowej, ekonomicznej i społecznej, na przykładzie obszaru badawczego Borów Tucholskich. Dla realizacji tego celu zinwentaryzowano drugie domy na obszarze badawczym, przeprowadzono rekonstrukcję i modelowanie rozwoju przestrzennego drugich odmów przy użyciu archiwalnych zdjęć lotniczych, zgromadzono i zanalizowano dane z dokumentów źródłowych, wywiadów i ankiet przeprowadzonych z użytkownikami drugich domów oraz lokalnymi mieszkańcami.

Wyniki badań wskazują, że rozwój drugich domów przynosi gospodarce, społeczeństwu i środowisku obszarów recepcyjnych szereg pozytywnych i negatywnych skutków, których natężenie zależy od lokalnych uwarunkowań geograficznych, zagęszczenia, lokalizacji i charakteru technicznego drugich domów oraz charakterystyki ich użytkowników. W szczególności istotny jest wpływ budowy nowych drugich domów na krajobraz i środowisko, oraz dochody przynoszone lokalnej gospodarce przez budowę i użytkowanie drugich domów.

Większość drugich domów zostało zbudowanych celowo, więc są nowym elementem środowiska i krajobrazu. Powstają na obszarach najbardziej cennych przyrodniczo i krajobrazowo – w pobliżu jezior i granic lasu. Powodują przez to ograniczenie otwartych terenów, fragmentację ekosystemów, a w przypadku niewłaściwej gospodarki wodno-ściekowej zagrożenie zanieczyszczeniem wód gruntowych i powierzchniowych. Tymczasem władze lokalne często nie są zainteresowanie ograniczaniem i kanalizacją rozwoju drugich domów, nie sprzyja też temu prawo. Większość problemów środowiskowych można by złagodzić lub zupełnie ich uniknąć poprzez przemyślaną politykę przestrzenną.

Wpływy dla gospodarki lokalnej od właścicieli drugich domów pochodzą przede wszystkim z zakupu artykułów spożywczych i codziennego zaopatrzenia, zakupu nieruchomości i korzystania z lokalnych usług przy budowie domu, a także podatków od nieruchomości. Na obszarze badawczym budowa i powstanie domu przynosi lokalnej gospodarce średnio 58 tys. zł przychodu, na usługi bieżące w ciągu roku właściciel wydaje 4,7 tys. złotych, a na podatki od nieruchomości – ok. 700 zł. Jednak w porównaniu z turystyką w komercyjnej bazie noclegowej drugie domy nie tworzą bezpośrednio nowych miejsc pracy, ponadto ich rozwój oparty jest o wyczerpywalny zasób – atrakcyjne miejsca dostępne pod zabudowę. Dlatego należy przedkładać turystykę komercyjną nad tą związaną z drugimi domami, np. przez rezerwowanie najatrakcyjniejszych terenów na lokalizację usług turystycznych, a nie działek letniskowych. Drugie domy mogą jednak pomóc utrzymać popyt na niektóre usługi we wsiach i mają lokalny wpływ na sytuację materialną mieszkańców. Dlatego należy dążyć do jak najpełniejszego zaspokajania tworzonego przez ich użytkowników popytu na usługi na miejscu, a także promować adaptację na drugie domy opuszczonych gospodarstw rolnych i domów w peryferyjnie zlokalizowanych miejscowościach.