Artykuł omawia przyczyny powstania nowego ateizmu, zadania jakie sobie stawiają związane
z nim ruchy, oraz przypomina odkrycia naukowe, które spowodowały rozwój naturalistycznego
punktu widzenia. Poszukując właściwej płaszczyzny do dialogu ateistów i teistów wskazano
na konieczność zrozumienia głębszych przyczyn, dla których akceptujemy różne wyjaśnienia
jako prawdziwe. Pokazano problemy empirycznej weryfikacji obecności Boga w historii
na poziomie fizycznych jak i psychologicznych przejawów Jego działalności. Postępując
zgodnie z pierwszym przykazaniem: „Nie będziesz miał cudzych bogów przede Mną”,
danym przez tego, który określa się imieniem „jestem, który jestem”, religijni ludzie powinni
odrzucić swoje wyobrażenia poszukując zrozumienia, jaki naprawdę jest świat i natura ludzka.
Tych wyjaśnień nie znajdziemy w Biblii, tylko da nam je nauka. Nieliczne religie zrezygnowały
z rozumienia świata w oparciu o swoje święte pisma, a praktycznie wszystkie uważają
się za uprawnione do wyjaśniania natury ludzkiej. Kognitywistyka i neuronauki poznawcze
opierając się na dobrze ugruntowanych teoriach i empirycznie zweryfikowanych faktach
ukazują nam obraz człowieka nie przystający do tradycyjnych wyobrażeń opartych na hebrajskich
mitach z „Księgi rodzaju”. Krytyka odkryć naukowych na podstawie analizy tekstów
biblijnych w przeszłości jest pouczającą lekcją, która powinna uświadomić teologom, jak niebezpiecznie
jest opierać zrozumienia natury ludzkiej na takich podstawach. Liczne przykłady
wybrane z Katechizmu Kościoła Katolickiego pokazują dominację starożytnych idei, które
nie dadzą się pogodzić z nauką, dotyczących kwestii różnic między ludźmi i zwierzętami,
rozumienia płci, pochodzenia zła, funkcji duszy, serca, wolności wyboru i wielu innych zagadnień.
Omówione niektóre problemy związane z pojęciem wolnej woli wyjaśniając dlaczego
dualizm nie da się utrzymać. Jako przeciwwagę do skrajnie redukcjonistycznych poglądów
neurobiologów na ten temat zaproponowano rozumienie mózgu jest substratu umożliwiającego
powstanie niesubstancjalnego umysłu, identyfikację „ja” z całym organizmem a nie tylko
świadomym umysłem i wyobrażeniami o sobie, oraz działania wolicjonalne jako refleksyjne
działania świadomego umysłu, który może modyfikować spontanicznie powstające popędy i
myśli. W tym świetle warto zwrócić większą uwagę na rolę praktyki religijnych sprzyjających
głębszej refleksji.
Podział pomiędzy ateistami i ludźmi wierzącymi może mieć podłoże biologiczne, ale jego
znaczenie jest zapewne drugorzędne. Bardziej istotny jest stosunek do duchowości rozumianej
jako wyższy, przekraczający jednostkę wymiar psychiki. Ruch nowego ateizmu może
przyczynić się do oczyszczenia religii z elementów nieracjonalnych i pogłębienia więzi
„wspólnoty ludzi poszukujących wartości”, jak to określił arcybiskup Życiński.
The reasons for the rise of new atheist movement are discussed, including its goals and scientific
discoveries that contributed to the development of naturalistic world view. Searching for
the fertile ground for the atheist-theist discussions one should look at biological reasons why
explanations are acknowledged as true only by selected people. Some problems with empirical
verification of God’s presence in the history at physical as well as psychological levels
have been presented. Following the first commandment “You shell have no other Gods before
me” given by the one who describes himself as “I Am That I Am”, religious people should
reject all preconceived ideas searching for understanding of the world and human nature. This
understanding will not come from analysis of Scriptures, it has to come from science. Not all
religions gave up on the authority of the Bible in explaining Nature, and virtually all religions
insist on scripture-based understanding of human nature. Cognitive sciences revealed many
facts about human nature that do not fit to traditional picture based on ancient creation myths.
Critique of scientific discoveries based on biblical texts in the past should be a humiliating
lesson for theologians who base their understanding of human nature on such grounds. A
number of examples taken from the Catechism of the Catholic Church exposes ancient ideas
that cannot be reconciled with science, including the differences between men and animals,
understanding biological sex, the origin of evil, function of the soul and heart, freedom of will
and other issues. Some problems with the concept of free will in view of understanding the
mind through neuroscience are discussed, stressing why dualism is untenable. To counterbalance
reductionist views of some famous neurobiologists several proposals have been made:
brain as a substrate in which non-substantial mind may form, identification of “self” with the
whole organism, not just conscious mind and ideas about oneself, and volitional acts as reflexive
activity of the conscious mind that modifies spontaneous impulses and thoughts. In
this light one should pay more attention to the effects of religious practices, contributing to
deeper reflection and searching for positive role models.
The differences between atheists and religious people may have biological roots, but these
differences may be of secondary importance. Attitudes toward spirituality, understood as individual,
transpersonal pursuit of sense, seems to be more important. New atheism movement
may help to free religions from some non-rational elements, and create bonds between those
who belong to the “community of people searching for values”, as they were called by archbishop
J. Życiński.
