Wczesnośredniowieczne figurki wielotwarzowe z terenów basenu Morza Bałtyckiego – dowód kontaktów międzykulturowych czy uniwersalny fenomen?

Abstract

Miniaturowe figurki wielotwarzowe są przykładem przedmiotów wyjątkowych, których funkcja w kontekście kultury wczesnego średniowiecza wciąż jest niejasna. Znaleziska te datowane są na okres są od połowy wieku IX do początku XIII wieku, jeśli zaś chodzi o miejsca ich odkrycia to występują w różnych częściach basenu Morza Bałtyckiego – od okolic Sztokholmu na północy, po Wolin na południu, Rygę na wschodzie i duński Svendborg na zachodzie. Taki stan rzeczy doprowadził do wysnucia przez badaczy wielu interpretacji dotyczących zarówno funkcji, jak i przynależności kulturowej twórców i użytkowników wymienionych przedmiotów. Autor ze swojej strony widziałby w nich ślady oddziaływania społeczności słowiańskich, które jako jedyne z zamieszkujących w basenie Morza Bałtyckiego posiadają w swojej mitologii postacie obdarzone czterema twarzami, nie występujące w systemach mitologicznych Germanów i Bałtów, na terytoriach których przedmioty te również zostały odkryte. Jeśli chodzi o funkcję figurek wydają się one pełnić rolę fetyszy religijnych, odwołujących się do mocy jaką reprezentują. Analizowane wyroby są również doskonałym przykładem materialnej realizacji treści mitycznych, odwołujących się zarówno do idei samego bóstwa, jak i wizji całej rzeczywistości.

Miniature multi-faced figures are instances of unique objects which functions in the context of early mediaeval culture has still been unclear. These finds are dated from the period from the half of 9 th century up to the beginning of 13 th century and as far as places of their occurrence are concerned, they appear in various parts of the Baltic Sea basin – from Stockholm area in the North, to Wolin in the South, Riga in the East and Danish Svendborg in the West. Such a state of facts led the researchers to put forward many interpretations concerning both, their functions and cultural belonging of their authors and users. The article author from his point of view, would like to perceive them as traces of Slavic communities’ influences, which as the only peoples inhabiting the basin of the Baltic Sea have in their mythology figures equipped with four faces and they do not appear in mythological systems of Germans and Balts, on territories of whom these objects were also excavated. As if it is to their functions, they seem to have served as religious fetishes, referring to powers which they represent. The artifacts subjected to analyses are also excellent examples of material realization of mythical contents, invoking to both – the idea of the deity itself and the vision of all the reality.