Żyć w cieniu pytań. Antropologiczne przesłanie Expositio super Iob św. Tomasza z Akwinu

Abstract

W bogatej aktywności komentatorskiej Tomasza z Akwinu od wielu lat uwagę badaczy zwraca egzegeza księgi Hioba, wyróżniająca się zarówno stylem jak i treścią od pozostałych komentarzy. Określany już w swym tytule jako komentarz ad litteram, nie skupia się jedynie na wątkach duchowych (podejmowanych przez Grzegorza Wielkiego w Moralia in Iob i przez Tomasza podzielanych), lecz na interpretacji tajemnicy Opatrzności Bożej, która przekłada się na szereg zagadnień metafizycznych (relacja Boga do świata, Jego znajomość poszczególnych jednostek) czy soteriologicznych o istotnym znaczeniu dla chrześcijańskiej wiary i samej teologii. Tomasz odczytuje tę biblijną księgę jako swoistą dysputę (disputatio), w której myślenie Hioba zostaje przeobrażone: od zmysłowego, przez racjonalne aż po uległe natchnieniu Bożemu. Zmiana dokonuje się na drodze stawiania pytań i prób, stanowiących słowa klucze i kryterium niniejszego artykułu. Tym samym Tomasz szkicuje niejako antropologię pisaną z perspektywy cierpienia, doświadczeń i prób, a z drugiej strony na tej kanwie przekazuje inspirujące myśli dla teologii rozumianej przecież w jego czasach jako sacra doctrina, w całej palecie zagadnień i kwestii dotyczących relacji człowieka z Bogiem (przecież w projekcie Tomaszowym teologia rozważa wszystko sub ratione Dei). Teologia sytuuje się w dynamizmie tego noszenia pytań i oświetlania ich mocą revelatio, która odsłania cel ostateczny człowieka, ale czyni to wcielając niejako w egzystencję, w jej konkretne kształty.

In the rich biblical activity of Thomas Aquinas, recently the attention of researchers is call by his exegesis of the book of Job. This commentary distinguishes with his style and content from the other biblical work of Aquinas. Determined already in its title as commentary ad litteram, not only concentrates his attention to the moral themes (analyzed by the Gregory the Great in his Moralia in Iob and which Thomas shared and accept), but on interpretation of mystery of Providence of God, that initiates a range of metaphysical (like a relation of God to the world, his knowledge of individual beings etc.) or soteriological issues, which have a special importance for Christian faith and for theology. Thomas interprets a book of Job as some kind of dispute (disputatio), where the way of thinking of Job is transformed: from sensual through rational to this one which is open and docile to divine inspiration. The change is made on the way of questions and trials, which are the key of this paper. The perspective of debate and question, that Aquinas discover in the book of Job, is very useful and inspire the theology as sacra doctrina, with all his references to the questions of relationship between God and human being (because of Aquinas’s project of theology that considers all things sub ratione Dei). Theology is situated in this dynamism of “bringing” questions and illuminating its by the light of revelatio, which manifest the final goal of man, but it is making this in clear existential dimension.