Sztuka i ideologia. Antysemickie cienie w twórczości Ryszarda Wagnera i ich konsekwencje

Abstract

Im vorliegenden Beitrag werden verschiedene Anwendungsvarianten von Richard Wagners Opernwerk vorgestellt, zu denen sowohl die ideologische antisemitische Aktivität des Komponisten selbst als auch die von den Rezipienten unternommenen Instrumentalisierungsversuche gezählt werden. Der ideologischen Funktion, die Wagners Operndramen im Dritten Reich erfüllten, werden die defunktionalisierenden Interpretationen der Nachkriegszeit gegenübergestellt. Als eine besondere Art der Anwendung von Wagners Werk wird das in Israel geltende Aufführungsverbot diskutiert.

Artykuł poświęcony jest różnym wariantom zastosowania dzieł operowych Wagnera do celów ideologicznych, począwszy od działań autora, po próby instrumentalizacji podejmowane przez odbiorców. Ujawnienie związków intertekstualnych między antysemickimi pismami teoretycznymi Wagnera a warstwą literacką oper pozwala stwierdzić, że sam autor stosuje swoje dzieła do propagowania antysemickich poglądów. Zaszyfrowane w utworach Wagnera antysemickie treści sprawiają, że dzieła Wagnera są niebezpiecznie wieloznaczne: z jednej strony zdają się nieść przesłanie miłości i humanizmu, z drugiej strony nienawiści i pogardy. Artykuł przedstawia ponadto konsekwencje zaprojektowania tych oper jako nośnika groźnego ładunku ideologicznego w formie nazistowskiej instrumentalizacji oraz powojenne próby defunkcjonalizacji, tzn. uwolnienia ich od poprzednich zastosowań. Szczególny rodzaj zastosowania dzieła sztuki – zakaz jego stosowania – wyłania się natomiast z obserwacji powojennej recepcji Wagnera w Izraelu.