Il termine „Sacramentum” nell`accezione cristiana. La testimonianza di san Cipriano

Abstract

In the second half of the second century, spreading throughout the Latin milieu, the Church, in particular in the Africa Proconsularis, faced a necessity to coin its own theological language. In opposition to the κοινή διάλεκτος the classical Latin did not have an appropriate terminology to render the new content being borne by the revealed religion. This process had begun with the translation of the Bible, spreading gradually along with the growth of Latin theological literature, largely owed to Tertullian. His contribution in this field had also Saint Cyprian, bishop of Carthage and martyr, who was characterized by the great sense of responsibility and philological balance. One may acknowledge two directions the process advanced: to invent neologisms and to adapt classical terminology to the new meanings. The term sacramentum belongs to the latter set of christianized classical terms. In the pre-Christian Latin that term belonged to juridical-military jargon and meant a promise, soldier’s allegiance, an obligation, or an initiation confirmed by an oath. As adopted by Christians, since the second century onwards was assuming different semantics, and as an equivalent of Biblical μυστήριον, became gradually one of the key-terms of the Latin Church. The present research puts the question about the reasons that caused these two terms to identify with one another and that led to broaden the semantic field sacramentum by referring to different aspects of redemptive presence of Christ, in particular as sacramentum Christi, which is used to render the economy of salvation. In this respect the testimony of Cyprian is very important for the history of the Latin theology as it allows us to discover a better understanding of the term at the beginning of its use; the term, which passed to the later inheritance of theological tradition.

Termin sacramentum w rozumieniu chrześcijańskim. Świadectwo św. Cypriana. W drugiej połowie drugiego stulecia Kościół rozszerzający się w kręgach łacińskich, zwłaszcza w Afryce Prokonsularnej, stanął wobec konieczności utworzenia własnego języka teologicznego, z tego względu, że inaczej niż to było w przypadku κοινή διάλεκτος, łacina klasyczna nie posiadała odpowiedniej terminologii do oddania nowych treści, jakie niosła religia objawiona. Ten proces rozpoczął się przy tłumaczeniu Biblii, a stopniowo rozszerzał wraz z powiększającą się literaturą teologiczną łacińską, co w dużej mierze zawdzięcza się Tertulianowi. Swój niezwykły wkład miał na tym polu także św. Cyprian, biskup Kartaginy i męczennik, odznaczający się wielkim poczuciem odpowiedzialności i równowagi filologicznej. Budowanie nowego języka posuwało się w dwóch kierunkach: przez tworzenie neologizmów i jednocześnie przez adaptowanie terminologii klasycznej do nowych znaczeń. Do takich schrystianizowanych terminów należy sacramentum. W łacinie przedchrześcijańskiej termin ten należał do języka prawniczo-wojskowego i oznaczał obietnicę, zobowiązanie wierności dane przez żołnierza, albo inicjację potwierdzoną przysięgą. Przejęty przez chrześcijan, od końca II wieku zaczyna przybierać odmienną szatę semantyczną, jako odpowiednik biblijnego μυστήριον, stając się stopniowo jednym z kluczowych terminów Kościoła łacińskiego. Niniejsze studium podejmuje pytanie, jakie racje zadecydowały o identyfikacji tych dwóch terminów, a później doprowadziły do poszerzenia pola semantycznego sacramentum o wskazywanie różnych aspektów obecności zbawczej Chrystusa, zwłaszcza w formie sacramentum Christi, która będzie służyła wyrażeniu całej ekonomii zbawienia. Pod tym względem świadectwo Cypriana staje się bardzo ważne dla historii teologii łacińskiej, pozwalając odkryć pełniejsze rozumienie tegoż terminu u jej początków, które przeszło do późniejszego dziedzictwa tradycji teologicznej.