Bezpieczeństwo finansów publicznych – wpływ ekspansji fiskalnej na poziom kosztu kapitału w Polsce na tle państw Europy Środkowo-Wschodniej

Abstract

Coraz większe obciążenie długami publicznymi wskutek prowadzonej przez długie lata ekspansywnej polityki fiskalnej przez większość państw na świecie, mocno pogłębione przez kryzys z 2008 r., powoduje że sytuacja w finansach państwa odgrywać będzie coraz większą rolę w kształtowaniu poziomu kosztu kapitału w danej gospodarce, a tym samym w dostępności do niego, determinując istotnie przyszłe perspektywy rozwojowe kraju. Coraz liczniejsze wyniki badań potwierdzają wpływ poziomu deficytów i długów publicznych na wysokość kosztu kapitału. I choć w przypadku państw rozwijających się silniejszym jego determinantem wydaje się być tempo wzrostu gospodarczego, to jednak tylko do czasu, gdy sytuacja finansowa państwa znajduje się pod kontrolą. Okazuje się również, że kondycja finansów publicznych silniej oddziałuje na decyzje inwestorów w sytuacjach kryzysowych niż w okresach względnego spokoju oraz że efekt poluzowania dyscypliny w finansach państwa generuje raczej efekty w dłuższym okresie, co stwarza ryzyko nieoczekiwanych znacznych korekt kosztu finansowania długów i dostępności do kapitału, zwłaszcza w sytuacji napięć, niekoniecznie w danej gospodarce. Zwiększa to więc ryzyko funkcjonowania słabszych, mniej stabilnych gospodarczo i politycznie gospodarek, o bardziej ekspansywnej polityce fiskalnej i wyższym długu publicznym, powodując wzrost kosztu kapitału, utrudniając do niego dostęp i narażając je na częstsze występowanie dalekich ograniczeń w dostępności do źródeł finansowania zarówno długów, jak i rozwoju, zmniejszając tym tempo ich wzrostu gospodarczego i spowalniając proces nadrabiania zaległości rozwojowych. Coroczne deficyty w finansach publicznych w Polsce – także w okresach dobrej koniunktury przed 2008 r. – doprowadziły do nagromadzenia się niemałego na tle sąsiednich państw Europy Środkowo-Wschodniej długu publicznego. Efektem tej ekspansji fiskalnej jest wyższa niż w przypadku większości z nich wycena ryzyka inwestycyjnego przez inwestorów, przejawiająca się niższym ratingiem, większymi spreadami CDSów, czy wyższą rentownością skarbowych papierów wartościowych, a więc wyższym poziomem kosztu kapitału – nie tylko kosztu obsługi długu publicznego, ale i kosztu kredytów inwestycyjnych i konsumpcyjnych. Skutkuje to dziś niższym poziomem inwestycji i konsumpcji, a więc wolniejszym tempem rozwoju gospodarczego niż można by osiągnąć oraz szybszym przyrostem zadłużenia (nie tylko) publicznego, mniejszą efektywnością wydatkowania publicznych dochodów, czyli niższą skutecznością polityki fiskalnej. Wyższe koszty kapitału, powodując szybszy przyrost długów, obniżają również przyszłą zdolność kredytową gospodarki i jej podmiotów, dodatkowo ograniczając jej przyszłe perspektywy rozwojowe i zawyżając żądaną premię za ryzyko.