Peculiarities and Errors in the Legends Attributed to Antioch Denarii of Pescennius Niger and of Septimius Severus

Abstract

Denary Pescenniusza Nigra (bite od czerwca 193 do drugiej połowy 194 r.) oraz Septymiusza Sewera (bite we wschodnich mennicach w latach 193–196/7) służyły głównie opłaceniu kampanii wojskowych. Znaczna część z nich, jak dowodzą podobieństwa stylistyczne oraz analogiczne legendy na denarach obydwu władców, pochodzi z tego samego warsztatu: albo Antiochii, albo ruchomej mennicy Nigra, przejętej przez Sewera. Na tę samą mennicę wskazują również błędy w legendach, które można podzielić na sześć grup: (a) grawer pominął jakąś literę (np. CERERI FRVFER na rewersie monet Nigra lub CE w tytulaturze Sewera); (b) nie wyrył w stemplu całej litery, lecz jedynie jej część (np. MONETAE AVC na rewersie denarów Nigra lub POMA AETERNA na rewersie monet Sewera); (c) grawer wyrył o jakąś literę za dużo (np. IVSTI w tytulaturze awersu monet Nigra lub SAECVLL(i) FELLICIT(as) na rewersie denarów Sewera); (d) przestawił litery (np. ACES w legendzie awersu denarów pierwszego i OCS w tytulaturze drugiego z cesarzy); (e) wyrył inną literę, niż powinna być w danym wyrazie łacińskim (np. błąd logiczny CELERI FRVGIFER(ae) na rewersie denarów Nigra lub BONI EVENTVC na rewersie monet Sewera); w ostatnim z wyróżnionych typów (f) grawer popełnił kilka wymienionych wyżej błędów w jednej legendzie jednocześnie (np. CELERI FRFRF na rewersie denara Nigra). Osobną grupę stanowią nietypowe formy skrótowe niepoświadczone dla monet bitych w Rzymie lub poświadczone jedynie dla nielicznych typów, zwłaszcza A(ugustus) i AV(gustus) w tytulaturze na awersach denarów Nigra oraz CA(esar) i CAE(sar) w tytulaturze Sewera. Zarówno wspomniane błędy i skróty, jak też liternictwo wskazują, że produkcję denarów na użytek wojska najpierw Pescenniusza Nigra, a następnie Septymiusza Sewera powierzono mincerzom wytwarzającym wcześniej monetę lokalną z greckimi legendami i zwykle o większej średnicy, ułatwiającej właściwe rozplanowanie legend. Obecny stan wiedzy nie pozwala jedynie rozstrzygnąć, czy owe denary bili tylko dotychczasowi antiochijscy wytwórcy tetradrachm, czy również rytownicy sprowadzeni z innych ośrodków Syrii i/lub Azji Mniejszej, których udział w produkcji zdaje się sugerować mnogość wariantów stempli oraz równoległe występowanie legend zawierających rozmaite błędy i inne osobliwości.