Od sądów kompromisarskich po honorowe i obywatelskie – pozasądowe rozwiązywanie konfliktów na ziemiach polskich w XIX wieku

Abstract

Autorka przedstawia, na podstawie dokumentów epoki (głownie pamiętników i prasy) oraz literatury przedmiotu, tryby pozasądowego rozwiązywania konfliktów na ziemiach polskich w XIX wieku Polacy często rozwiązywali swe spory poza oficjalnym wymiarem sprawiedliwości w sądach kompromisarskich, czyli polubownych. Ponadto korzystali z sadow honorowych, które u schyłku XIX wieku przeszły charakterystyczną ewolucję – z powoływanych ad hoc gremiów zajmujących się przygotowaniem (prawnie zakazanych) pojedynków z bronią w ręku – stały się sądami powoływanymi dobrowolnie przez strony domagające się ochrony swego dobrego imienia. Szczególna rola przypadła sądom obywatelskim, stojącym na straży uczciwych, wykonywanych w sferze publicznej działań Polaków. Ich funkcjonowanie nie było znane w dotychczasowej literaturze przedmiotu i wymaga dalszych badań.

The study presents courts, which worked out-of-court jurisdiction on Polish territories through the 19th century. These courts were usually arbitral courts, which amicably resolved individual problems such as contractual or inheritance cases. Honour courts, which also worked at the time, were originally involved only in establishing principles of armed duels, but at the end of the 19th century they often tried honour cases in a more reasonable and peaceful way. A.different role belonged to civic courts – investigating whether Polish people acted fairly in the public arena. Civic courts’ activity remains still not analysed in sufficient degree and needs further research.