Zaburzenia relacji uczeń-nauczyciel zagrożeniem dla podmiotowości szkolnego procesu edukacyjnego

Abstract

Jeden z nurtów studiów edukacyjnych koncentrujących się na zagadnieniach podmiotowości swoją uwagę skupia na relacji nauczyciel – uczeń. Relacji ta jest jednak najczęściej ujmowana jednokierunkowo, skupiając się na sposobie traktowania ucznia przez nauczyciela. Pomija się to w jaki sposób są traktowani nauczyciele przez swoich uczniów. Takie ukierunkowanie zainteresowań badaczy edukacji jest wynikiem wielowiekowego przedmiotowego traktowania ucznia, które charakteryzowało sięganie przez nauczyciela po różne formy szkolnej opresji (przemocy). Nic więc dziwnego, że w ostatnich latach tak dużo uwagi poświęca się realizacji koncepcji „szkoły przyjaznej uczniom”. Niestety, prowadzi to także do przesadnego unikania sytuacji „stresujących” ucznia oraz rezygnacji z wymagań w zakresie respektowania przez uczniów takich powinności jak: pracowitość, systematyczność, obowiązkowość, przywiązanie do kultury osobistej, okazywanie szacunku drugiemu człowiekowi. Skutki nadmiernego, a często i źle (opatrznie) pojętego, liberalizmu obracają się przeciw szkole i nauczycielom prowokując niektórych uczniów do zachowań uwłaczających godności nauczycielskiej. Stąd też obserwowane anomalie w wielu szkołach w zakresie sposobu traktowania nauczycieli przez uczniów rodzą w trybie pilnym pytania o przyczyny tych niepokojących wychowawczo zjawisk. Poszukiwanie na nie odpowiedzi jest tym pilniejsze, że trudno o pełną podmiotowość procesu edukacyjnego, gdy brakuje podmiotowego traktowania nauczycieli przez uczniów.

The educational studies relating to the subjectivity of an individual, quite fashionable in recent years, focus on student-teacher relationship. This relation is usually viewed one-sided, concentrating on the way the student is treated by the teacher. The reverse relation is neglected. This focus of researchers’ interests results from the objectification of the student for centuries, characterized by the use of different forms of school coercion by teachers. No wonder that so much attention has been devoted recently to the concept of ‘student friendly school’. Unfortunately, it leads also to exaggerated avoidance of stressful situations for students and negligence of such demands as diligence, orderliness, sense of duty, good manners, respect for others. The results of excessive and often misunderstood liberalism turn against the school and teachers provoking some students to outrageous behaviour humiliating teachers. The anomalies concerning the attitude of students towards teachers observed in many schools lead to urgent questions about the origin of these alarming phenomena. Finding the answer is really crucial as the full subjectivity of educational process is hardly possible while the subjective treatment of teachers by their students is rejected.