Ryšard Menickij - issledovatel' belorusskih arhivov

Abstract

Ryszard Mienicki po raz pierwszy zetknął się z dawnymi aktami już w domu, w którym udało się zebrać zasobne archiwum familijne, sięgające XVI w. Jego zainteresowanie przeszłością pogłębiło z pewnością ukończenie klasycznego gimnazjum Rydze. Studia historyczne w Petersburgu, później w Krakowie, szczególnie zaś seminarium u Wiktora Czermaka uczyniły z Mienickiego zamiłowanego badacza dziejów Rzeczypospolitej w XVII w. W czasie studiów w Uniwersytecie Jagiellońskim Mienicki zapewne po raz pierwszy zetknął się z naukowo postrzeganymi problemami archiwów. W 1913 r. Mienicki wykonał pierwszą samodzielną pracę archiwalną. Było nią uporządkowanie i skatalogowanie zbioru rękopisów zgromadzonych w podolskiej Kunie przez rodzinę Jaroszyńskich. Tym, co w pełni ukształtowało Mienickiego jako archiwistę, była jego praca w Archiwum Państwowym w Wilnie. Cechowała ją różnorodność zadań, którym się oddawał.

Archiwum rodzinne Mienickich nie przetrwało II wojny światowej w całości. Do dziś zachowało się dwóch częściach. Pierwsza z nich – skromniejsza – to materiały prywatne Ryszarda Mienickiego przechowywane w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, druga – to archiwalia zabezpieczone w Litewskim Historycznym Archiwum Państwowym w Wilnie. Na tę drugą część – o wiele obszerniejszą niż toruńska – składają się – materiały osobiste innych członków rodziny (poza Ryszardem), źródła gromadzone przez Mienickich jako podstawa do prowadzonych przez nich badań oraz archiwalia innych – nie zawsze spokrewnionych z MIenickimi – rodzin Wielkiego Księstwa Litewskiego (Doboszyńskich, Brzostowskich, Wazgirdów, Misiewiczów).

Zainteresowania historyczne wyniesione z rodzinnego domu, utrwalone studiami w Ptersburgu i Krakowie, praca w wileńskim archiwum i dostęp do materiałów w archiwum rodzinnym, pozwoliły Mienickiemu stać się znawcą archiwów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Aż dziewięć z napisanych przez niego prac dotyczy tej problematyki. Należy do nich zaliczyć cztery obszerne monografie. Są to: synteza dziejów Archiwum Akt Dawnych w Wilnie, studium poświęcone Wileńskiej Komisji Archeograficznej (co prawda nie archiwum, ale instytucji związanej mocno z rzeczywistością archiwalną), opisy Archiwum Murawiewskiego i Archiwum Akt Dawnych w Witebsku. Oprócz nich należy pamiętać o trzech drobniejszych pracach: pomieszczonym w pierwszym tomie „Archeionu” artykule przedstawiającym rodzinne archiwum Jaroszyńskich z Kuny, opisie biblioteki Archiwum Państwowego w Wilnie i rysie ilustrującym działalność wileńskiego archiwum w latach 1919–1934. Osobne miejsce wśród publikacji archiwoznawczych Mienickiego zajmują dwie prace przygotowane z myślą o zjazdach historyków polskich w Warszawie i Wilnie: omówienie wykorzystania akt centralnych urzędów litewskich zachowanych w zasobie Archiwum Państwowego w Wilnie i opis zawartości archiwów Wielkiego Księstwa Litewskiego w czasach nowożytnych.