Harmonia teologii, prawa i kosmologii na przykładach motywu wagi w sztuce czasów przednowożytnych

Abstract

The aim of this article is to arrange iconographic types and contexts in which scales occurred before the 15th century in European art. It attempts to shed the light on scales as a symbol present in global culture from Antiquity to the late Middle Ages. The motive was present in art from the earliest times. The article is devoted to the symbolic relationship between scales and different aspects of justice with some references to other virtues, phenomena, professions and social practices associated in paintings with balance. Most of the presented pieces of art are paintings, with a few exceptions for particularly interesting cases of prints and architectural details. Author attempts to answer crucial questions. What were the meanings attributed to scales? How have these meanings evolved and whether the interpretation of the symbol was influenced by the ethos characteristic for particular periods and geographical spaces, as well as transient fashions, religious and political changes? Particularly worth examining are semantic shifts in perception of the symbol.

Tematem artykułu jest analiza wybranych przykładów wykorzystania motywu wagi w sztuce przednowożytnej. Symbol ten w średniowieczu łączył postać świętego i znak zodiaku, apokaliptyczną wizję końca czasów z prawowitym sprawowaniem władzy doczesnej – tworzeniem i stosowaniem prawa. Artykuł ma na celu ukazanie, jak w średniowiecznym obrazie świata wątki teologiczne, prawne i kosmologiczne splatały się i dopełniały wzajemnie, czego potwierdzenie stanowi użycie tytułowego symbolu. Motyw wagi występował w sztuce od czasów najdawniejszych. Praca syntetycznie porządkuje występujące przed wiekiem XV typy ikonograficzne i konteksty, w których ten instrument się pojawiał. Większość prezentowanych dzieł to prace malarskie, z kilkoma wyjątkami dla szczególnie interesujących przypadków grafiki i detali architektonicznych. Zasadniczy nurt rozważań zostanie poświęcony symbolicznej relacji między wagą a zagadnieniem sprawiedliwości, z zaznaczeniem, iż ten wieloznaczny przedmiot odnoszono w malarstwie także do innych cnót, zjawisk, profesji i praktyk społecznych. Intencją autora jest wyjaśnienie, jak znaczenia te ewoluowały i czy interpretacja symbolu ulegała wpływom etosu charakterystycznego dla poszczególnych epok i przestrzeni geograficznych, a także przejściowym modom, przemianom religijnym i politycznym.