External financial security of the state

Abstract

The aim of the following work is to analyse the external threats of economic security of a state. Polish economy was under deepened research, but one on the main advantages of the work are various international comparisons, both with developing countries (mainly East-Central Europe) as well as with highly developed ones. Main caesura includes years 2004-2015 and is dictated by the availability of comparable and complete statistics data, but in many cases longer period references were also done (as long as data allowed it).

W dzisiejszym zglobalizowanym świecie dynamicznie wzrasta liczba i stopień skomplikowania powiązań między gospodarkami państw i ich podmiotami. Pojawiają się nowe formy międzynarodowych relacji. Doprowadza to do silnych uzależnień międzynarodowych i wzmaga ryzyko wzajemnego zarażania się zjawiskami kryzysowymi. Otoczenie zewnętrzne staje się więc coraz częściej źródłem zagrożeń dla bezpieczeństwa podmiotów gospodarczych, rynków, państw i całej gospodarki światowej. W tej sytuacji niezwykle trudna jest odpowiednio wczesna identyfikacja tych zagrożeń, pozwalająca im zapobiegać lub choćby łagodzić ich oddziaływanie. W dobie coraz większych współzależności coraz trudniej też o skuteczne rozwiązania i wolę ich realizacji. Impas pogłębia skala nierównowag zewnętrznych i brak możliwości wyeliminowania przyczyn ich dalszego nawarstwiania się. Niemożliwym wydaje się zmniejszenie rosnących dysproporcji w poziomie zamożności państw, ich wiarygodności, atrakcyjności inwestycyjnej, zaawansowania technologicznego czy konkurencyjności produkcji. Osiągnięta przewaga konkurencyjna wąskiej grupy państw wydaje się w bliższej perspektywie nie do odebrania, a co więcej umacnia ich pozycję i pogłębia dystans. Potęguje go niewspółmierna do realnej wielkości globalnej gospodarki ilość kapitału namnożonego na rynkach finansowych, wydającego się w coraz większym stopniu kontrolować funkcjonowanie gospodarek. Stanowi on względnie tanie źródło kredytowania rozwoju i rolowania zadłużenia, ale i finansowania nabrzmiewających nierównowag. Dynamiczny rozwój rynków finansowych powoduje też zmianę zachowań podmiotów gospodarczych: wzmaga akceptowalny poziom ryzyka inwestycyjnego i zwalnia gospodarki z konieczności intensywnego zabiegania o napływ kapitału zagranicznego. Zmniejsza to troskę państw o ich bezpieczeństwo finansowe i usypia czujność zarówno rządów, jak i samych inwestorów. W konsekwencji świat nie docenia zagrożeń, jakie stwarzają pogłębiające się nierównowagi zewnętrzne. Cechy globalnej gospodarki, takie jak wzrost znaczenia korporacji transnarodowych, zwiększenie wolumenu przepływów międzynarodowych czynników produkcji, procesy finansyzacji oraz uzależnienia finansowego gospodarek krajowych od kapitału zewnętrznego, stanowią istotne źródło zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego państwa, a w szczególności jego bezpieczeństwa finansowego. Zagrożenia te generowane są zarówno na płaszczyźnie militarnej, politycznej, jak i ekonomicznej. Jest jednak grupa czynników, która wyrasta na styku powyższych płaszczyzn – wszystkie one mają bowiem wymiar finansowy. Celem niniejszego opracowania jest analiza zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa finansowego państwa. Pogłębionemu badaniu poddano gospodarkę Polski, jednak jednym z głównych atutów pracy są liczne porównania międzynarodowe, zarówno z państwami rozwijającymi się (głównie Europy Środkowo-Wschodniej), jak i wysoko rozwiniętymi. Cezura czasowa obejmuje zasadniczo lata 2004-2015. Podyktowane jest to przede wszystkim dostępnością porównywalnych i kompletnych danych statystycznych. W wielu przypadkach dokonano jednak również odniesień w dłuższym horyzoncie czasowym (o ile pozwoliły na to dane). Książka składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym dokonano wprowadzenia teoretycznego do badanych zagadnień. Przede wszystkim zdefiniowano podstawowe pojęcia oraz opracowano klasyfikację zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa, ze szczególnym uwzględnieniem czynników finansowych. W rozdziale drugim przeprowadzono pogłębioną analizę polskiego bilansu płatniczego, traktując go jako główne źródło informacji dotyczących zewnętrznych zagrożeń finansowych dla bezpieczeństwa państwa. Szczegółowemu badaniu poddano kolejne rachunki bilansu płatniczego, jednocześnie dokonując próby wskazania przyczyn takiego kształtowania się składowych sald bilansu. Opisano tu także zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa, mające źródło w poszczególnych rachunkach. Rozdział trzeci ukazuje problem wysokiego i rosnącego zadłużenia zagranicznego zarówno państw rozwiniętych, jak i rozwijających się, wskazując na zagrożenia jakie stwarza on dla stabilności i rozwoju nie tylko poszczególnych gospodarek, ale i całej gospodarki światowej. Przedstawiono tu również historię zadłużenia zagranicznego Polski od lat 70. XX w. i dokonano międzynarodowych porównań jego obecnej wielkości. Omówiono także główne przyczyny powstawania zadłużenia zagranicznego. W rozdziale czwartym scharakteryzowano istotę oficjalnych aktywów rezerwowych oraz ich znaczenie dla poszczególnych państw. Następnie przedstawiono wielkość, strukturę i dynamikę aktywów rezerwowych w Polsce. Na tej podstawie dokonano oceny adekwatności poziomu aktywów rezerwowych w latach 2004-2015 przy pomocy standardowych miar oraz zaproponowanego przez autorów kompleksowego wskaźnika, uwzględniającego specyfikę zewnętrznej ekspozycji polskiej gospodarki. Pozwoliło to na stworzenie definicji bezpiecznego poziomu aktywów rezerwowych. W rozdziale tym zaprezentowano również międzynarodowe porównanie poziomu i struktury aktywów rezerwowych, wskazując na silne rozbieżności w tym zakresie na świecie, ich przyczyny oraz potencjalne zagrożenia, jakie one stwarzają. Na koniec przybliżono istotę państwowych funduszy majątkowych. Prezentowana książka nie wyczerpuje tematu zewnętrznych zagrożeń finansowych, jednak dotyczy głównych zdaniem autorów problemów, których odzwierciedlenie kwotowe jest największe, stanowiących potencjalne źródło ryzyk zagrażających stabilności, nie tylko pojedynczych, nawet dużych i silnych gospodarek, ale i całej gospodarki światowej. Niniejsza publikacja powstała głównie z myślą o studentach kierunków bezpieczeństwo wewnętrzne i bezpieczeństwo narodowe. Jednak w przekonaniu autorów będzie również wartościowym materiałem dla studentów stosunków międzynarodowych, ekonomii czy finansów. Stanowi także przydatne źródło kompleksowej informacji dla decydentów, zajmujących się polityką gospodarczą oraz samych polityków. Autorzy składają serdeczne podziękowania recenzentom: Panu Profesorowi Janowi Głuchowskiemu oraz Panu Profesorowi Adamowi Hołubowi za cenne i konstruktywne sugestie i komentarze, które wpłynęły na ostateczną wersję opracowania i pozwoliły w znaczący sposób je udoskonalić.