Historia budowlana późnoromańskiego kościoła w Tulcach koło Poznania w świetle badań architektonicznych

Abstract

he aim of this paper is to present a structural history of the late Romanesque church in Tulce (district Poznan). Noninvasive architectural research of the building was conducted in 2014. Its results were then confronted with the literature on the subject. On this basis it was possible to identify structural changes since the moment the church was built until the 20 th century. The original church was made of brick in Monk bond and Gothic bond. It consisted of three parts: a squarely closed chancel, nave and extension in the western part – probably of the same size as the chancel. Comparative analysis enabled to date the church for around the half of the 13 th century. Later on, in the medieval period, it was reinforced with the buttresses and had the pinnacles rebuilt. The greatest alternations took place in the 18 th century. Partly Romanesque walls were then dismantled and the whole church was extended towards the west. Original windows were either bricked up or enlarged. The initial entrance was also bricked up and there was a tower established above the new part of the main frame. Regardless of the numerous changes, the original form was well preserved as well as the structure of the church, which allowed the reconstruction. Also the analysis of the walls made it possible to follow the 13 th century building process. Therefore, the monument possesses great authentic and historical values, especially in terms of recognition of medieval architecture in Greater Poland (Wielkopolska). This was the base for evaluating the elements from the later periods as they should be submitted to conservational protection as well as the initial structure.

Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie historii budowlanej późnoromańskiego kościoła w Tulcach w powiecie poznańskim. Nieinwazyjne badania architektoniczne świątyni zostały przeprowadzone w 2014 roku. Ich wyniki skonfrontowano z podstawową literaturą przedmiotu. Na tej podstawie udało się wyodrębnić zmiany budowlane wprowadzane od momentu powstania świątyni po XXI wiek. Pierwotny kościół, zbudowany z cegły w wątku wendyjskim i gotyckim, był trójczłonowy, z prosto zamkniętym prezbiterium, nawą oraz dobudówką od zachodu – prawdopodobnie wielkości prezbiterium. Analiza porównawcza pozwoliła datować świątynię na około połowy XIII stulecia. W późniejszym, średniowiecznym okresie kościół wzmocniono szkarpami oraz przebudowano szczyty. Do największych przekształceń doszło w XVIII wieku. Rozebrano wówczas częściowo romańskie mury, wydłużając świątynię w kierunku zachodnim. Zamurowano lub powiększono oryginalne okna, zamurowano pierwotne wejście oraz postawiono wieżę nad nową częścią korpusu. Mimo licznych przekształceń bardzo dobrze zachowała się oryginalna forma oraz struktura świątyni, co umożliwia jej rekonstrukcję. Analiza murów pozwoliła również na prześledzenie trzynastowiecznego procesu budowlanego. Zabytek ten ma zatem dużą wartość autentyczności oraz historyczną, zwłaszcza dla poznania romańskiego budownictwa Wielkopolski. Rozpoznanie zaś całej historii budowlanej dało podstawę do wartościowania elementów z późniejszych epok, które, tak jak pierwotna struktura, winny podlegać ochronie konserwatorskiej.